باب کتاب الزرع و الغرس
وَقَوْلِهِ تَعَالَى: {أَفَرَأَيْتُمْ مَا تَحْرُثُونَ , أَأَنْتُمْ تَزْرَعُونَهُ أَمْ نَحْنُ الزَّارِعُونَ , لَوْ نَشَاءُ لَجَعَلْنَاهُ حُطَامًا}.
ئایا سه‌رنجتانداوه‌له‌و زه‌ویه‌ی که‌ده‌یکێڵن و ده‌یچێنن؟
ئایا ئێوه ده‌یڕوێنن، یان هه‌ر ئێمه‌ین ڕوێنه‌ر و به‌رهه‌م هێنه‌ر
ئایا ئێوه ده‌یڕوێنن، یان هه‌ر ئێمه‌ین ڕوێنه‌ر و به‌رهه‌م هێنه‌ر
حَدَّثَنَا قُتَيْبَةُ بْنُ سَعِيدٍ، حَدَّثَنَا أَبُو عَوَانَةَ، ح وَحَدَّثَنِي عَبْدُ الرَّحْمَنِ بْنُ الْمُبَارَكِ، حَدَّثَنَا أَبُو عَوَانَةَ، عَنْ قَتَادَةَ، عَنْ أَنَسٍ ـ رضى الله عنه ـ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم “ مَا مِنْ مُسْلِمٍ يَغْرِسُ غَرْسًا، أَوْ يَزْرَعُ زَرْعًا، فَيَأْكُلُ مِنْهُ طَيْرٌ أَوْ إِنْسَانٌ أَوْ بَهِيمَةٌ، إِلاَّ كَانَ لَهُ بِهِ صَدَقَةٌ ”. وَقَالَ لَنَا مُسْلِمٌ حَدَّثَنَا أَبَانُ، حَدَّثَنَا قَتَادَةُ، حَدَّثَنَا أَنَسٌ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم.
ئەنەس دەڵێ پەیامبەری خوا ﷺ فەرموویەتی هەر موسوڵمانێك نیە درەختێك بڕوێنێت یاخوود دانەوێڵەیەك بچێنێت پاشان باڵندە یاخود مرۆڤ یان ئاژەڵێك لێی بخوات هەموو بۆ دەبێتە خێر و چاكە
صحیح البخاري: 2320
حَدَّثَنَا مُعَاذُ بْنُ فَضَالَةَ، حَدَّثَنَا هِشَامٌ، عَنْ يَحْيَى بْنِ أَبِي كَثِيرٍ، عَنْ أَبِي سَلَمَةَ، عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ ـ رضى الله عنه ـ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم ” مَنْ أَمْسَكَ كَلْبًا فَإِنَّهُ يَنْقُصُ كُلَّ يَوْمٍ مِنْ عَمَلِهِ قِيرَاطٌ، إِلاَّ كَلْبَ حَرْثٍ أَوْ مَاشِيَةٍ ”. قَالَ ابْنُ سِيرِينَ وَأَبُو صَالِحٍ عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم ” إِلاَّ كَلْبَ غَنَمٍ أَوْ حَرْثٍ أَوْ صَيْدٍ ”. وَقَالَ أَبُو حَازِمٍ عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم ” كَلْبَ صَيْدٍ أَوْ مَاشِيَةٍ ”.
ئەبو هریرە دەڵێ پەیامبەری خوا ﷺ فەرموویەتی هەركەس سەگێك ڕابگرێت ئەوە هەموو ڕۆژێك كۆڵێك لە كردەوە چاكەكانی كەم دەكات بێجگە لە سەگی مەزراو كێڵگە یاخوود سەگی ناو مێگەل و ماڵات، ئیبن سیرین و ئەبو صاڵح لە ئەبو هریرە لە پەیامبەر ﷺ فەرموویەتی بێجگە لەسەگی ناو مێگەل یاخوود كێڵگە و مەزرا و ڕاو، وە هەروەها ئەبو حازم لە ئەبو هریرەوە دەڵێ پەیامبەر ﷺ فەرموویەتی بێجگە لە سەگی ڕاو یاخوود مەڕ و ماڵات
صحیح البخاري: 2322
حَدَّثَنَا الْحَكَمُ بْنُ نَافِعٍ، أَخْبَرَنَا شُعَيْبٌ، حَدَّثَنَا أَبُو الزِّنَادِ، عَنِ الأَعْرَجِ، عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ ـ رضى الله عنه ـ قَالَ قَالَتِ الأَنْصَارُ لِلنَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم اقْسِمْ بَيْنَنَا وَبَيْنَ إِخْوَانِنَا النَّخِيلَ. قَالَ “ لاَ ”. فَقَالُوا تَكْفُونَا الْمَئُونَةَ وَنُشْرِكُكُمْ فِي الثَّمَرَةِ. قَالُوا سَمِعْنَا وَأَطَعْنَا.
ئەبو هریرە دەڵێ یاریدەدەران بە پەیامبەریان ﷺ وت دارخورماكان بەشكە لە نێوان ئێمە و برا كۆچەری یەكانماندا فەرمووی نابێت وتیان دەی ئێوە سەرپەرشتی بكەن و ئێمەیش لەبەروبومەكەیدا بەشدارتان ئەكەین وتیان زۆر باشە ساز و ئامادەین
صحیح البخاري: 2325
حَدَّثَنَا عَلِيُّ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ، حَدَّثَنَا سُفْيَانُ، قَالَ عَمْرٌو قُلْتُ لِطَاوُسٍ لَوْ تَرَكْتَ الْمُخَابَرَةَ فَإِنَّهُمْ يَزْعُمُونَ أَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم نَهَى عَنْهُ. قَالَ أَىْ عَمْرُو، إِنِّي أُعْطِيهِمْ وَأُغْنِيهِمْ، وَإِنَّ أَعْلَمَهُمْ أَخْبَرَنِي ـ يَعْنِي ابْنَ عَبَّاسٍ ـ رضى الله عنهما ـ أَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم لَمْ يَنْهَ عَنْهُ، وَلَكِنْ قَالَ “ أَنْ يَمْنَحَ أَحَدُكُمْ أَخَاهُ خَيْرٌ لَهُ مِنْ أَنْ يَأْخُذَ عَلَيْهِ خَرْجًا مَعْلُومًا ”.
عەمری كوڕی دینار دەڵێ بە طاوسم وت ڕەحمەتی خوای لێ بێت خۆزگە وازت لەم مخابرە یە (كە بریتیە لە بەكرێ دانی زەوی بە بەشێك لەوەی كە بەرهەمی ئەهێنێت) چونكە ئەوان ئەڵێن پەیامبەر ﷺ قەدەغەی كردووە عەمریش وتی من ئەیان دەمێ بە كرێ و حەقیشیان ناخۆم زاناترینیشیان یانی كوڕی عباس خەبەری پێداوم كە پەیامبەر ﷺ ڕێگری لێ نەكردووە بەڵكو فەرموویەتی ئەگەر هەریەكێك لە ئێوە زەویەكەی ببەخشێت بە براكەی ئەوە چاكترە لەوەی كە بڕێكی دیاری كراوی لە بەرامبەردا لەسەر وەرگرێ
صحیح البخاري: 2330
حَدَّثَنَا صَدَقَةُ، أَخْبَرَنَا عَبْدُ الرَّحْمَنِ، عَنْ مَالِكٍ، عَنْ زَيْدِ بْنِ أَسْلَمَ، عَنْ أَبِيهِ، قَالَ قَالَ عُمَرُ ـ رضى الله عنه ـ لَوْلاَ آخِرُ الْمُسْلِمِينَ مَا فَتَحْتُ قَرْيَةً إِلاَّ قَسَمْتُهَا بَيْنَ أَهْلِهَا كَمَا قَسَمَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم خَيْبَرَ.
عومەر دەڵێ ئەگەر لەبەر موسوڵمانە دوایینەكان نەبوایە هەر شار و دێهاتێكم ڕزگار بكردایە لە نێو خەڵكەكەیدا دابەشم كرد وەك چۆن پەیامبەر ﷺ خەیبەری دابەش كرد
صحیح البخاري: 2334
حَدَّثَنَا يَحْيَى بْنُ بُكَيْرٍ، حَدَّثَنَا اللَّيْثُ، عَنْ عُبَيْدِ اللَّهِ بْنِ أَبِي جَعْفَرٍ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ، عَنْ عُرْوَةَ، عَنْ عَائِشَةَ ـ رضى الله عنها ـ عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ “ مَنْ أَعْمَرَ أَرْضًا لَيْسَتْ لأَحَدٍ فَهْوَ أَحَقُّ ”. قَالَ عُرْوَةُ قَضَى بِهِ عُمَرُ ـ رضى الله عنه ـ فِي خِلاَفَتِهِ.
عائیشە – ڕەزای خوای لێ بێ – دەڵێ پەیامبەر ﷺ فەرموویەتی هەركەس زەویەكی ئاوەدان كردەوە هی كەس نەبوو ئەوە هەرمافی خۆیەتی
صحیح البخاري: 2335
حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ الْمِقْدَامِ، حَدَّثَنَا فُضَيْلُ بْنُ سُلَيْمَانَ، حَدَّثَنَا مُوسَى، أَخْبَرَنَا نَافِعٌ، عَنِ ابْنِ عُمَرَ ـ رضى الله عنهما ـ قَالَ كَانَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم. وَقَالَ عَبْدُ الرَّزَّاقِ أَخْبَرَنَا ابْنُ جُرَيْجٍ قَالَ حَدَّثَنِي مُوسَى بْنُ عُقْبَةَ عَنْ نَافِعٍ عَنِ ابْنِ عُمَرَ أَنَّ عُمَرَ بْنَ الْخَطَّابِ ـ رضى الله عنهما ـ أَجْلَى الْيَهُودَ وَالنَّصَارَى مِنْ أَرْضِ الْحِجَازِ، وَكَانَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم لَمَّا ظَهَرَ عَلَى خَيْبَرَ أَرَادَ إِخْرَاجَ الْيَهُودِ مِنْهَا، وَكَانَتِ الأَرْضُ حِينَ ظَهَرَ عَلَيْهَا لِلَّهِ وَلِرَسُولِهِ صلى الله عليه وسلم وَلِلْمُسْلِمِينَ، وَأَرَادَ إِخْرَاجَ الْيَهُودِ، مِنْهَا فَسَأَلَتِ الْيَهُودُ رَسُولَ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم لِيُقِرَّهُمْ بِهَا أَنْ يَكْفُوا عَمَلَهَا وَلَهُمْ نِصْفُ الثَّمَرِ، فَقَالَ لَهُمْ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم “ نُقِرُّكُمْ بِهَا عَلَى ذَلِكَ مَا شِئْنَا ”. فَقَرُّوا بِهَا حَتَّى أَجْلاَهُمْ عُمَرُ إِلَى تَيْمَاءَ وَأَرِيحَاءَ.
كوڕی عومەر دەڵێ عومەری كوڕی خطاب گاور و جووەكانی لە خاكی حیجار وەدەرنا هەرچەندە پەیامبەری خوا ﷺ كاتێ دەستی گرت بەسەر خەیبەردا ویستی جووەكانی لێ دەركات ئەو كاتە زەوی خەیبەر كە دەستی بەسەرا گرت هی خوا (واتە لە خزمەت ئاینی خوادا بوو) هەروەها پەیامبەرەكەی ﷺ وە موسوڵمانەكان بوو كاتێ پەیامبەر ﷺ ویستی جوولەكەكانی لێ دەركات جوولەكەكان داوایان لە پەیامبەری خوا ﷺ كرد كە لەسەر خەیبەر بیان هێڵێتەوە بەو مەرجەی خۆیان ئیشی تێدابكەن و سەرۆكاری بكەن و نیوەی بەروبومەكەیشی بۆ ئەوان بێت پەیامبەری خوایش ﷺ پێی فەرموون باشە ئەتان هێڵینەوە بۆ ئەو شێوەیە چەندە خۆمان مەیلمان لێ بوو ئەوە بوو لەوێ مانەوە تا ئەو كاتەی عومەر داوای لێكردن بچن بۆ تیماء و أریحا
صحیح البخاري: 2338
حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ مُقَاتِلٍ، أَخْبَرَنَا عَبْدُ اللَّهِ، أَخْبَرَنَا الأَوْزَاعِيُّ، عَنْ أَبِي النَّجَاشِيِّ، مَوْلَى رَافِعِ بْنِ خَدِيجٍ سَمِعْتُ رَافِعَ بْنَ خَدِيجِ بْنِ رَافِعٍ، عَنْ عَمِّهِ، ظُهَيْرِ بْنِ رَافِعٍ قَالَ ظُهَيْرٌ لَقَدْ نَهَانَا رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم عَنْ أَمْرٍ كَانَ بِنَا رَافِقًا. قُلْتُ مَا قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم فَهْوَ حَقٌّ. قَالَ دَعَانِي رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ ” مَا تَصْنَعُونَ بِمَحَاقِلِكُمْ ”. قُلْتُ نُؤَاجِرُهَا عَلَى الرُّبُعِ وَعَلَى الأَوْسُقِ مِنَ التَّمْرِ وَالشَّعِيرِ. قَالَ ” لا تَفْعَلُوا ازْرَعُوهَا أَوْ أَزْرِعُوهَا أَوْ أَمْسِكُوهَا ”. قَالَ رَافِعٌ قُلْتُ سَمْعًا وَطَاعَةً.
ڕافعی كوڕی خدیج ئەویش لە ظوهەیری كوڕی ڕافعی مامیەوە دەڵێ پەیامبەری خوا ﷺ ڕێگری لێ كردین لە كارێك كە بۆ ئێمە ئاسایی بوو وتم ئەوەی پەیامبەری خوا ﷺ فەرمووبێتی حەق و ڕاستە وتی پەیامبەری خوا ﷺ بانگی كردم و فەرمووی چی ئەكەن لە زەوی و زارەكانتان وتم ئەیدەین بە كرێ بە چواریەك یان بە چەند وسقێ خورما و جۆ فەرمووی وامەكەن یا خۆتان دایچێنن یا بیدەن بە كەسێكی تر بۆ خۆیی داچێنێت یاخوود هەروەكو خۆی بیهێڵنەوە و دایمەچێنن ڕافع دەڵێ منیش وتم گوێ بیست و فەرمان بەردارین
صحیح البخاري: 2339
حَدَّثَنَا عُبَيْدُ اللَّهِ بْنُ مُوسَى، أَخْبَرَنَا الأَوْزَاعِيُّ، عَنْ عَطَاءٍ، عَنْ جَابِرٍ ـ رضى الله عنه ـ قَالَ كَانُوا يَزْرَعُونَهَا بِالثُّلُثِ وَالرُّبُعِ وَالنِّصْفِ فَقَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم ” مَنْ كَانَتْ لَهُ أَرْضٌ فَلْيَزْرَعْهَا أَوْ لِيَمْنَحْهَا، فَإِنْ لَمْ يَفْعَلْ فَلْيُمْسِكْ أَرْضَهُ ”. وَقَالَ الرَّبِيعُ بْنُ نَافِعٍ أَبُو تَوْبَةَ حَدَّثَنَا مُعَاوِيَةُ، عَنْ يَحْيَى، عَنْ أَبِي سَلَمَةَ، عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ ـ رضى الله عنه ـ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم ” مَنْ كَانَتْ لَهُ أَرْضٌ فَلْيَزْرَعْهَا أَوْ لِيَمْنَحْهَا أَخَاهُ، فَإِنْ أَبَى فَلْيُمْسِكْ أَرْضَهُ ”.
واتە : هەریەکێ لەئێوە ئەگەر زەویەکى هەبوو با بەخۆى دایبچێنێ ئەگەرنا بە بیداتە برایەکى دایبچێنێ , ئەگەرنا با وازى لێبێنێ .
صحیح البخاري: 2340, 2341
حَدَّثَنَا قَبِيصَةُ، حَدَّثَنَا سُفْيَانُ، عَنْ عَمْرٍو، قَالَ ذَكَرْتُهُ لِطَاوُسٍ فَقَالَ يُزْرِعُ، قَالَ ابْنُ عَبَّاسٍ ـ رضى الله عنهما ـ إِنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم لَمْ يَنْهَ عَنْهُ وَلَكِنْ قَالَ “ أَنْ يَمْنَحَ أَحَدُكُمْ أَخَاهُ خَيْرٌ لَهُ مِنْ أَنْ يَأْخُذَ شَيْئًا مَعْلُومًا ”.
واتە : ئەگەر یەکی لەئێوە ئەو پارچە زەویەى کە هەیەتى بیبەخشێ بە برا موسلمانەکەى باشترە دابچێنێ لەوەى کە کرێیەکى دیارى لەسەر وەرگرێت.
صحیح البخاري: 2342
حَدَّثَنَا سُلَيْمَانُ بْنُ حَرْبٍ، حَدَّثَنَا حَمَّادٌ، عَنْ أَيُّوبَ، عَنْ نَافِعٍ، أَنَّ ابْنَ عُمَرَ ـ رضى الله عنهما ـ كَانَ يُكْرِي مَزَارِعَهُ عَلَى عَهْدِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم وَأَبِي بَكْرٍ وَعُمَرَ وَعُثْمَانَ وَصَدْرًا مِنْ إِمَارَةِ مُعَاوِيَةَ. ثُمَّ حُدِّثَ عَنْ رَافِعِ بْنِ خَدِيجٍ، أَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم نَهَى عَنْ كِرَاءِ الْمَزَارِعِ، فَذَهَبَ ابْنُ عُمَرَ إِلَى رَافِعٍ فَذَهَبْتُ مَعَهُ، فَسَأَلَهُ فَقَالَ نَهَى النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم عَنْ كِرَاءِ الْمَزَارِعِ. فَقَالَ ابْنُ عُمَرَ قَدْ عَلِمْتَ أَنَّا كُنَّا نُكْرِي مَزَارِعَنَا عَلَى عَهْدِ رَسُولِ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم بِمَا عَلَى الأَرْبِعَاءِ وَبِشَىْءٍ مِنَ التِّبْنِ.
نافع دەڵێ كوڕی عومەر زەوی بەكرێ ئەدا لەسەردەمی پەیامبەری خوادا ﷺ هەروەها لەسەردەمی ئەبو بەكر و عومەر و عثمان و بەشێكیش لە سەردەمی حوكمڕانی معاویەدا پاشان لە ڕافعی كوڕی خدیجەوە قسە و باسی ئەوە كرا كە پەیامبەر ﷺ بەكرێدانی زەوی قەدەغە كردووە كوڕی عومەریش چوو بۆلای ڕافع منیش لەگەڵی چووم لەو ڕووەوە پرسیاری لێكرد ئەویش وتی پەیامبەر ﷺ بەكرێدانی زەوی قەدەغە كردووە كوڕی عومەریش وتی تۆ خۆت ئەوانی كە ئێمە زەویەكانمان ئەدا بەكرێ لە سەردەمی پەیامبەری خوادا ﷺ بەچواریەك و بە كەمێكیش لە كا و پووش
صحیح البخاري: 2343, 2344
