سوء الخاتمة و حسن الخاتمة : لە کۆتا وێستگەی تەمەن .

مردن ژمارەیەکى زۆرى خەڵک خۆیان سەرقال دەکەن بە بابەتى مردن و ژیان , واتە هەندێکیان سەرقاڵن بەکارو ژیانى رۆژانەیان و جارى وا هەیە مردن لەناکاو رویان تێ دەکات ئەوانیش خەریکى کاروبارى ژیانى خۆیانن , بەپێچەوانەى چینێکى ترى مرۆڤەکان کە موسڵمانى راستەقینەن باوەرى تەواویان بەمردن و چاوپێکەوتنى خوداى گەورەیان هەیە هەربۆیە هەمیشە راستگۆن لەکارو کردەوەکانیان کردەوە باشەکان , گومانى تێدانیە مرۆڤ ئەگەر کاروکردەوەکانى باش نەبێت هەمیشە لەبارودۆخى نەخوازراودایە هەمیشە ترس و دلەراوکێى هەیە , خواى پەروەردگار لە ژمارەیەکى زۆرى ئایەتە پیرۆزەکانى قورئانى پیرۆز بەڵێنى بەبەندەکانى داوە پاداشتی کارەباشەکانیان وەردەگرنەوە وە باشترین (خاتمة) کۆتا وێستگەى ژیانیان پێشکەش دەکات و لەسزایان دەپارێزێت , وەبەپێچەوانەوە ئەوانەى فەرمانەکانى خوداى گەورە و میهرەبان پێشێل دەکەن سزادەدرێن و کۆتاى یەکى خراپیان دەبێت.

واتاى (سوء الخاتمة) و ( حسن الخاتمة):-

(سوء الخاتمة)  کۆتایی خراپ :

زانا پایە بەرزەکان دەفەرموون (سوء الخاتمة) بە دوو پلە دەبێت:

یەکەم: لەکاتى دەرکەوتنى نیشانەکانى مردن دڵى ئەم جۆرە مرۆڤانە دەکەوێتە بارودۆخى (الشک) گومان کردن و (الجحود) رەت کردنەوە , هەر لەسەر ئەم بارودۆخە نالەبارە بەردەوام دەبێت تا رۆحى لەجەستەى دەردەچێت , ئەم بارودۆخەش بە بارێکى زۆر خراپ دادەنرێت چونکە پەردەیەک لەنێوان دڵى مرۆڤەکەو خوداى گەورە دادەنرێت.

دووەم : خۆشویستنى کاروبارى دونیا دەکەوێتە دڵى ئەم جۆرە مرۆڤانە هەمیشە بیرو هۆشیان لاى ئەم شتەیە کە لەدونیا ئارەزوى بۆدەکەن دڵەکانیان وا داگیراون شوێنى هیچ شتێکى ترى تێدا نابێتەوە جگە لەکاروبارى دونیا.

(حسن الخاتمة)کۆتا خەیر : بریتیە لە پەیوەست بوونى مرۆڤ بەکارو فەرمانەکانى خوداى پەروەردگار پێش ئەوەى رۆحى لە جەستە جیاببێتەوە هەمیشە خۆى دەپارێزێت لەتاوان , دەست دەگرێت بە بەرستشى خوداى پەروەردگار و کارى باش بۆیە کۆتاخەیر دەبێت.

هۆکارەکانى سوء الخاتمة :-

— لادان لە بابەتى (العقیدة) بیروباوەڕ بەشێوەیەکى دروست , دەچێتە سەر رێگاى تاوان وپشت لەراستیەکان (الحق) دەکات , خواى گەورە دەفەرموێت {والذين كفروا أعمالهم كسراب بقيعة يحسبه الظمآن ماء حتى إذا جاءه لم يجده شيئا ووجد الله عنده فوفاه حسابه والله سريع الحساب} سورة النور/39.

— پشت کردن لەخوداى گەورە و بەرهەڵستى کردنى پیاو چاکان قسەى زل و پشتکردن لەراست و دروستى شەریعەتى پیرۆزى ئیسلام.

— دەرکەوتن لەپێش خەڵک بە پیاوى باش لەراستیشدا پێچەوانەى هەموو راستیەکانە.

— زۆر ئەنجام دانى تاوان تا تەواو دڵى داگیر دەکات تاوانەکانیش ( الریاء + الغرور + الغش + الخداع + النفاق ).

— دواخستنى تەوبەکردن بەهۆى نغرۆبون بەهیواى تەمەنى درێژ لەژیان.

هۆکارەکانى حسن الخاتمة :-

— پابەندبوون بەیەکتاپەرستى بۆ خوداى باڵادەست .

— پابەندبوون بە پەرستنى خوداى گەورە وە ترسان لەسزادانى .

— هەمیشە ترسى لە شتە حەرامەکان هەیە و خۆى دەپارێزێت.

— دەست پێشخەرى تەوبەکردن و دوانەخستنى.

— پارانەوەى زۆر لەخوداى گەورە بۆئەوەى لەسەر ئیمان و تەقواى بمرێنێت.

— بەئاشکرا و نهینى کارى باش ئەنجام دەدات وەمەبەستى تەنها رەزامەندى خودایە.

نیشانەکانى سوء الخاتمة:-

• ناتوانێت شایەتمانى بهێنێت.
• رق هەڵگرتن و پشتێکردن لەقەزاو قەدەرى خودا.
• قسەکردن لەحەرامەکان و کارەخراپەکان وە خۆ دەرخستنى تەواوى کەوا پابەندە بەکارە خراپەکان.

نیشانەکانى حسن الخاتمة:-

زۆرێک لەنیشانەکانى هەیە کە هەمیشە مرۆڤى ئیماندا بەدیار دەکەون دیارترین نیشانەکان ئەمانەن :

• تواناى هێنانى شایتومانى هەیە لەکاتى سەرەمەرگ , پێغەمبەرمان (صلى الله علیه وسلم) دەفەرموێت {من كان آخر كلامه لا إله الا الله دخل الجنة}.
• عارەقەکردنەوەى موسڵمان لەکاتى مردن هێماى باوەربوونیەتى , پێغەمبەرمان (صلى الله علیه وسلم)  دەفەرموێت {موت المؤمن بعرق الجبین}.
• مردنى باوەردارن لەشەو ورۆژى هەینى پێغەمبەرمان (صلى الله علیه وسلم)  دەفەرموێت {ما من مسلم يموت يوم الجمعة أو ليلة الجمعة إلا وقاه الله فتنة القبر}.
• شەهيد بوونى موسڵمان لەگۆرەپانى جەنگ لەپێناوى خوداى گەورە یان مردن بەهۆى (الطاعون)پەتاى کوشندە یان نقوم بون لەئاو یان نەخۆشى سکچوون هەروەک لەم فەرمودەیە کە هاتوە پێغەمبەرمان (صلى الله علیه وسلم)  دەفەرموێت: {عن أبي هريرة قال قال رسول الله (صلى الله عليه وسلم) ما تعدون الشهيد فيكم قالوا يا رسول الله من قتل في سبيل الله فهو شهيد قال إن شهداء أمتي إذا لقليل قالوا فمن هم يا رسول الله قال من قتل في سبيل الله فهو شهيد ومن مات في سبيل الله فهو شهيد ومن مات في الطاعون فهو شهيد ومن مات في البطن فهو شهيد قال ابن مقسم أشهد على أبيك في هذا الحديث أنه قال والغريق شهيد }.
• مردنى موسڵمان بەهۆى دارمان لەفەرمودەیەک ئیمامى بوخارى ریوایەتى کردووە دەفەرموێت {أن النبي (صلى الله عليه وسلم) قال: الشهداء خمسة: المطعون، والمبطون، والغريق، وصاحب الهدم، والشهيد في سبيل الله}.
• مردنى ئافرەتى موسلمان بەهۆى نەخۆشى منداڵ بوون یان لەکاتى منداڵ بوون بەپێى ئەم فەرمودەیە  {عبادة بن الصامت : ” أن رسول الله  صلى الله عليه وسلم  عاد عبد الله بن رواحة قال : فما تحوّز له عن فراشة , فقال : أتدري من شهداء أمتي ؟ قالوا : قتل المسلم شهادة, قال : إن شهداء أمتي إذًا لقليل ! قتل المسلم شهادة, والطاعون شهادة والمرأة يقتلها ولدها جمعاء شهادة , ( يجرها ولدها بسرره إلى الجنة}.
• مردنى موسلمان لەکاتى بەرگرى کردن لە ئاینەکەى یان نەفسى خۆى یان لەسەرماڵى خۆى یان کەس وکارى بەپێ ی ئەم فەرمودەیە{عن سعيد بن زيد ، ان رسول الله (صلى الله عليه وسلم) قال : ” من قتل دون ماله فهو شهيد، ومن قتل دون دينه فهو شهيد، ومن قتل دون دمه فهو شهيد، ومن قتل دون أهله فهو شهيد ” }.
• ئەو موسڵمانەى پێ ی دەگوترێت (المرابط) واتە لەپێناوى خودا بەرگرى لە موسلمانان دەکات شەو رۆژ تێدەکۆشێت بۆئەوەى موسلمانان لە هاتنى دوژمنان بپارێزێت بەپێ ی ئەم فەرموودەیە{عن نبي (صلى الله عليه وسلم) قال: رباط يوم أو ليلة خير من صيام شهر وقيامه}.
• مردنى موسلمان لەسەر کارى خێر بەپێ ی ئەم فەرمودەیە{عن حذيفة رضي الله عنه قال: أسندت النبي صلى الله عليه وسلم إلى صدري فقال: من قال: لا إله إلا الله ابتغاء وجه الله ختم له بها دخل الجنة، ومن صام يوماً ابتغاء وجه الله ختم له بها دخل الجنة، ومن تصدق بصدقة ابتغاء وجه الله ختم له بها دخل الجنة}.