هۆکاری یەکەم:چاکسازی دڵ:
پێغەمبەری خوا( صلى الله عليه وسلم) فەرموویەتی: ( ألا وإن في الجسد مضغة إذا صلحت صلح الجسد كله، وإذا فسدت فسد الجسد كله، ألا وهي القلب)(٣)،
واتە:(بێگومان لە جەستەدا پارچە گۆشتێك هەیە ، ئەگەر ئەو چاك بوو ئەوا هەموو لاشەش چاك ئەبێت، ئەگەر ئەوخراپ بوو ئەوا هەموو لاشەش تێك ئەچێت، ئاگادار بن ئەو پارچە گۆشتەش:دڵە).
پێغەمبەری خوا(صلى الله عليه وسلم) دەفەرموێ: ” تعرض الفتن على القلوب كالحصير عودا عودا ، فأي قلب أشربها نكتت فيه نكتة سوداء ، وأي قلب أنكرها نكتت له نكتة بيضاء ، حتى يصير على قلبين : أبيض مثل الصفا ، فلا تضره فتنة ما دامت السماوات والأرض ، والآخر أسود مربادا كالكوز مجخيا لا يعرف معروفا ولا ينكر منكرا إلا ما أشرب من هواه ” . رواه مسلم
واتە:(بەڵاو فیتنە وەك توڵی قامیشی ناو حەسیر، توڵ توڵ توشی دڵەکان ئەبێت، هەر دڵێك پێی پاراو بوو ئەوا خاڵێکی ڕەشی لەسەر جێ دەهێڵێ، وەهەر دڵێکیش نکوڵی لێ کردوو نەچووە ژێر باری خاڵێکی سپی لەسەر جێ دەهێڵێ، هەتا شوێنەوار لەسەر هەر دوو دڵەکە بەجێ دەهێڵێ، لەسەر دڵە سپییەکە وەك بەردێکی ساف و لوس کە هیچ جۆرە بەڵا و فیتنەیەك زیانی پێ ناگەیەنێ هەتا ئاسمانەکان و زەوی بمێنێ، ئەو دڵەی تریان ڕەشتێکی تێرو تۆخ وەك گۆزەیەکی سەر بەرەو خوار ئەبێ کە نە چاکە ئەزانێ چی یە ونە نکۆڵیش لە خراپە ئەکات، ئەوە ئەبێ کە حەز و ئارەزوی خوازیاریەتی).
ابن رجب(بەرەحمەت بێ) ئەفەرموێ: (بنەڕەتی واتای بەردەوامی لەدیندا، جێگیر بوونی دڵە لەسەر تەنها خواپەرستی).
وەپێشەوا ئەبوبەکر(خوالێی ڕازی بێ) ڕاڤەی بەردەوامی ( ان الذين قالوا ربنا الله ثم استقاموا ) الأحقاف:١٣، بەوە لێکداوەتەوە کە ئەوانە ئاوڕیان لە هیچی تر نەداوەتەوە کەهەر کاتێ دڵ جێگیر و چەسپاو بوو لەسەر شارەزا بوون لە بوونی خوا و ترسان لێی وبە شکۆدانانی و خۆش ویستنی و بەڕێز دانانی ویستی خوا و ئومێد و پارانەوە لێی و پشت پێ بەستنی و دوور کەوتنەوە جگە لەوانە،بەوجۆرە هەموو ئەندامەکانی لەش لەسەر گوێڕایەلی خوای گەورە جێگیر و دامەزراو ئەبێ، چونکە دڵ پاشای ئەندامەکانە و ئەوانیش سەربازی گوێرایەلی ئەون، ئەگەر پاشا دامەزراو چەسپاوبوو، ئەوا سەرباز و دەست و پێوەندەکانی هەموو جێگیر و چەسپاو و دامەزراو ئەبن وەك خۆی، وە گرنگترین ئەندام لەدوای دڵ کە پێویستە بۆ بەردەوامی لەسەر دین چاودێری بکرێت (زمانە)، چونکە زمان ئاوێنە نماو زمان حاڵی و دەربڕی خواستەکانی ئەوە.(١)
هۆکاری دووەم: زمان گرتن لە ڕۆچوونە ناو وتەی پڕو پوچ و بەتاڵەوە:
پیاوێك هاتە خزمەتی پێغەمبەر(صلى الله عليه وسلم) و وتی:ئەی پەیامبەری خوا وتەیەکم فێر بکە کە دەستی پێوە بگرم و لەسەری بڕۆم، فەرمووێ: (بڵی خوای گەورە پەروەردگارمە و بەردەوامبە لەسەری)، وتی:وتم : ئەی پەیامبەری خوا! لەچ ئەندامێکم زۆر ئەترسی؟ پێغەمبەریش ( صلى الله عليه وسلم ) زمانی خۆی گرت و فەرمووێ:(ئا ئەمە).
پیاوێك هاتە خزمەتی پێغەمبەری خوا( صلى الله عليه وسلم )و وتی:یا رسول اللە ماالنجاةُ:قال: (أملك عليك لسانك وليسعك بيتك وابك على خطيئتك)صحيح اخرجه الترمذي.
واتە: ئەی پێغەمبەری خواصلى الله عليه وسلم ڕزگار بوون لەچی دایە؟ئەویش فەرمووی :زمانت بگرە و پابەندی ماڵی خۆت ببە و بگری بۆ هەڵە و تاوانەکانت.
وەپێغەمبەری خوا(صلى الله عليه وسلم ) فەرموویەتی: ( إذا أصبح ابن آدم فإن الأعضاء كلها تكفر اللسان فتقول اتق الله فينا فإنما نحن بك فإن استقمت استقمنا وإن اعوججت اعوججنا)جامع العلوم ولحکم .
واتە: هەر کە خوا ڕۆژ ئەکاتەوە هەرچی ئەندامی لەش هەیە زەلیل و ملکەچی زمان ئەبن و پێی ئەڵێن: ترسی خوات هەبێ لەگەڵماندا، چونکە ئێمە بە تۆوە هەین، ئەگەر تۆ ڕاست و دامەزراو بیت ئێمەش ڕاست و دامەزراو ئەبین، ئەگەر تۆش لار ولەوێر بوویت ئێمەش هەروا ئەبین.
هەر کەسێ ئەیەوێ هەتا مردن بەردەوام و دامەزراو بێت لەسەر گەێڕایەڵی پەروەدگار، بازمانی خۆی بگرێ و خۆی نەخاتە گێژاوی وتە و قسەی پروپوچەوە، چونکە کردنی قسەی پروپوچ و بەتاڵ و ڕۆچوون لەناویدا هۆکارێکە بۆ چوونە ناو ئاگری دۆزەخەوە، خوای گەورە دەفەرمووێ: (ما سلككم في سقر & قالوا لم نك من المصلين & ولم نك نطعم المسكين & وكنا نخوض مع الخائضين) المدثر:٤٢-٤٥
واتە(پێیان ئەڵێن: ئەوە چی بوو ئێوەی بەرەو دۆزەخ ڕاپێچ کرد؟ وا ئێستا ئەو سزا سەختە دەچێژن؟(٤٢) ئەوانێش لەوەلامدا ئەڵێن:یەکەم:ئێمە لە نوێژ خوێنان نەبووین بۆ پەروەردگارمان، چونکە بڕوامان پێ نەبوو (٤٣)دووەم: خواردنمان بەبێ نەوایان نەئەدا و دەستگرۆییمان نەئەکردن(٤٤)سێیەم:وە ئێمە هەمیشە سەرمان لەقسەی ناڕەوا دەنا لەگەڵ ئەوانەی سەریان لەقسەی نارەوا دەنا(٤٥)).
وە پێویستە مرۆڤ زمانی خۆی بگرێ لەوەی کە لە پاش ملە باسی خەڵکی بکات ـــ غەیبەتی بکات ـــ چونکە لەپاش ملە باسکردن حەرامە، خوای گەورە ئەفەرمووێ: (أيها الذين آمنوا اجتنبوا كثيرا من الظن إن بعض الظن إثم ولا تجسسوا ولا يغتب بعضكم بعضا أيحب أحدكم أن يأكل لحم أخيه ميتا فكرهتموه واتقوا الله إن الله تواب رحيم)الحجرات:١٢ ،
واتە:(لەپاش ملە ناوی یەکتر بە خراپە مەبەن، ئایا کەستان پێی خۆشە گۆشتی برای خۆی بەمردوویی بخوات؟!ئاشکرایە کە ئەوەتان زۆر پێ ناخۆشە و حەزی لێناکەن و نایخۆن، وە لەخوابترسن و سنوورەکانی مەشکێنن، بێگومان خوا زۆر لێبوردەیە بۆ هەر کەسێك پەشیمان بێتەوە لەو کارە ناشیرینانەی کە کردوویەتی).
پێغەمبەر(صلى الله عليه وسلم ) فەرموویەتی: (يامعشر من أمن بلسانه ولم يدخل الامان قلبه لا تغتابوا المسلمين ولا تتبعوا عوراتهم فإنه من اتبع عوراتهم يتبع الله عورته ومن يتبع الله عورته يفضحه في بيته)صحيح:اخرجە ابو داود ٤٨٨٠
واتە:ئەی ئەو کەسانەی بەزمان باوەڕتان هێناوە هێشتا باوەر نەچۆتە ناو دڵتانەوە، لەپاش ملە باس لە موسڵمانان مەکەن و شوێن عەیب و عار و کەمو کورتیەکانیان مەکەوەن، چونکە هەر کەسێ شوێن عەیب و عاری برای موسڵمانی خۆی بکەوێت، خوای گەورەش شوێن عەیب و عاری ئەو ئەکەوێت، هەر کەسێکیش خوای گەورە شوێن عەیب وعاری بکەوێت، ئابرووی ئەبات ئەگەر لە کونجی ژووری ماڵەوەێشدا بێت.
وە پێویستە مرۆڤ زمانی خۆی بگرێت لە قسە هێنان و بردن، چونکە دوو زمانی حەرامە، خوای گەورە ئەفەرمووێ : (ولا تطع كل حلاف مهين & هماز مشاء بنميم)القلم:١٠ــ١١
واتە:(گوێرایەڵی لە هیچ سوێند خۆرێکی درۆزن و بێ باوەڕ مەکە(١٠)زۆر پلارگری بشێون و تێکدەر بە قسە هێنان و قسە بردن(لەنێوان مەردوومدا) (١١)).
پێغەمبەری خوا(صلى الله عليه وسلم ) ئەفەرمووێ: (وإياكم والكذب فإن الكذب يهدي إلى الفجور وإن الفجور يهدي إلى النار، ولا يزال الرجل يكذب ويتحرى الكذب حتى يكتب عند الله كذابا ) ( اخرجه البخاري فەرمودە ٦٠٩٤)
واتە: (… ئاگاداربن و خۆتان لەدرۆ بپارێزن، چونکە بەراستی درۆ مرۆڤ بەرەو کاری خراپە ئەبات، خراپەکاریش بەرەو دۆزەخت ئەبات، پیاوی وا هەیە بەردەوام درۆ ئەکات وبە شوێن درۆدا ئەڕوات هەتا لای خوای گەورە بە درۆزن لەقەڵەم ئەدرێت).
هۆکاری سێیەم: هاوڕێی کردنی پیاو چاکان و دانیشتن لەگەڵیاندا:
پێغەمبەری خوا( صلى الله عليه وسلم ) فەرموویەتی: (لا تصاحب إلا مؤمنا ولا يأكل طعامك إلا تقي)( اخرجه ابوداود فەرمودە ٤٨٣٢).
واتە: (هاوڕێیەتی بڕوادار نەبێت نەیکەیت، با خواردنەکەشت کەسی لەخوا ترس بیخوات).
وەپێغەمبەری خوا(صلى الله عليه وسلم ) فەرموویەتی: (الرجل على دين خليله فلينظر احدكم من يخالل)(اخرجه ابوداود , فەرموودە ٤٨٣٣).
واتە: (مرۆڤ لەسەر ئایینی برادەرەکەیەتی، دەبا هەر کەسە و بزانێ هاوڕێیەتی کێ دەکات).
پێغەمبەری خوا(صلى الله عليه وسلم ) ئەفەرمووێ: (إنما مثل الجليس الصالح وجليس السوء، كحامل المسك ونافخ الكير، فحامل المسك إما أن يحذيك، وإما أن تبتاع منه، وإما أن تجد منه ريحا طيبة، ونافخ الكير، إما أن يحرق ثيابك، وإما أن تجد منه ريحا خبيثة) (اخرجة البخاري فەرموودە ٥٥٣٤).
واتە: (نموونەی هاودەمی چاك و هاودەمی خراپ، وەك هەڵگری میسك و کورە دەمێن (ئەوەی ئاگری کورەکە خۆش دەکات)وایە، هەڵگری میسك :یان بەشت دەدات یان لێی دەکڕێت یان بۆنێکی خۆش دێت بەسەرتا، کورە دەمێنیش:یان جلەکانت دەسوتێنێ یان بۆنێکی ناخۆش دێت بەسەرتا).
هۆکاری چوارەم: شوێن کەوتن نەك داهێنان لە دیندا:
شوێن کەوتنی قورئان و سوننەت بە تێگەیشتنی پێشینی چاکی ئەم ئوممەتە، لە بەهێزترین هۆکارەکانی جێگیر بوونە لەسەر بەردەوامی لەدیندا هەتاوەکو مردن، چەندین بەڵگەی ڕوون و ئاشکرا لە قورئان و سوننەت و وتەی زانایانی پێشیندا هاتووە کە فەرمان ئەکەن بەشوێن کەوتن و رێگری ئەکەن لە شتە تازە داهێنراوەکان لە دیندا.
ئەو بەڵگانەی لە قورئاندا هاتوون:
خوای گەورە ئەفەرمووێ: (فاستقم كما أمرت ومن تاب معك ولا تطغوا إنه بما تعملون بصير)هود:١١٢
واتە:(دەسا خۆت و ئەوانە لەگەڵ تۆدان و تەوبەیان لەشیرك و کردەوەی خراپ کردووە ، بەو جۆرە خوا فەرمانی پێکردون بەڕاست و ڕێك خۆڕاگرە و لە سنوور و یاسای خوا تێمەپەڕن ، چونکە هەر کار و کردەوەیەك دەکەن خوا دەیبینێ و دەیزانێ).(١)
ئەمەش بە ئاشکرا فەرمانی کردووە بە شوێنکەوتن و رێگری کردووە لەتازە داهێنان لە دیندا.
هەروەها فەرموویەتی: (واكتب لنا في هذه الدنيا حسنة وفي الآخرة إنا هدنا إليك قال عذابي أصيب به من أشاء ورحمتي وسعت كل شيء فسأكتبها للذين يتقون ويؤتون الزكاة والذين هم بآياتنا يؤمنون & الذين يتبعون الرسول النبي الأمي الذي يجدونه مكتوبا عندهم في التوراة والإنجيل يأمرهم بالمعروف وينهاهم عن المنكر ويحل لهم الطيبات ويحرم عليهم الخبائث ويضع عنهم إصرهم والأغلال التي كانت عليهم فالذين آمنوا به وعزروه ونصروه واتبعوا النور الذي أنزل معه أولئك هم المفلحون)الأعراف:١٥٦ـ١٥٧
واتە:(بەزەیی و میهرەبانیشم ئەوەندە زۆرە هەموو شتێکی داگرتووە و ، بەشی هەموو کەسێك دەکات، بۆ ئەو کەسانەی دەنووسم کە پارێزگاری لە گوناهو خراپە دەکەن و زەکات ئەدەن، و بە ئایەت و کتێبەکانیشمان باوەڕیان هەیە (١٥٦) ئیمانداری کامڵ ئەوانەن دەکەونە شوێنی ئەو پەیامدارە و هەواڵدەری خوایە، کە نەخوێندەیە، ئەو پێغەمبەرەی کە ناو و سیفەتەکانی لەتەورات و لە ئینجیلدا نووسراوە و لای خۆیان دەستیان دەکەوێ ، واتە: زۆر بەچاکی دەیناسن، فەرمانیان بەچاکە پێدەکا و لە شتی خراپ و نا پەسەند ڕێیان لێ دەگرێت و هەموو شتێکی پاك و خاوێنیان، بۆ حەڵاڵ دەکا، و هەموو شتێکی پیس و زیان بەخشیان لێ یاساغ ئەکات، وەك شەراب و گۆشتی بەراز و ڕیباو …..هتد، وەبار و تەکلیفی قورس و ، کۆت و زنجیرێ لەسەریان شەتەك درابوو لایدەبا، ئینجا ئەوانەی بروایان بەو پەیامبەرە هێنا و بەرێز و حورمەتەوە ڕایانگرت و هاوکاری و پشتگیری لێکرد بەجیهاد و تێکۆشان، و دوای ئەو ڕووناکیەش کەوتن لەگەڵیا نێردراوە، ئەو خەڵکانە ئەمانە سیفەتیان بن، بەختیار و سەرفرازن (١٥٧)).(١)
ئەم ئایەتەش بەهەمان شێوە فەرمانی کردووە بە پەیڕەوی کردنی ئاینی خوا و وازهێنان لە تازەکاری لە دیندا.
هەروەها فەرموویەتی: (قل يا أيها الناس إني رسول الله إليكم جميعا الذي له ملك السماوات والأرض لا إله إلا هو يحيي ويميت فآمنوا بالله ورسوله النبي الأمي الذي يؤمن بالله وكلماته واتبعوه لعلكم تهتدون) الأعراف:١٥٨
واتە:(دەبێ ئێوەش شوێنی بکەون، سا بەڵکو بەختیار و شارەزای ڕێگەی هەق ببن).(٢)
هەروەها دەفەرمووێ: (قل إن كنتم تحبون الله فاتبعوني يحببكم الله ويغفر لكم ذنوبكم والله غفور رحيم) ال عمران:٣١
واتە:(پێیان بڵێ ئەی پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم ) ئەگەر ئێوە خواتان خۆش ئەوێ و (ئەتانەوێ لێی نزیك ببنەوە) دەبێ پەیڕەوی لە شەریعەت و بەرنامەکەی من بکەن ، ئەوسا خوایش ئێوەی خۆش دەوێ، و لە هەڵە و گوناهەکانیشتان خۆش ئەبێت، چونکە ئەو خوایە زۆر چاوپۆشی کار و ، زۆریش دلۆڤان و میهرەبانە).(٣)
وە خوای گەورە فەرموویەتی: (…وما آتاكم الرسول فخذوه وما نهاكم عنه فانتهوا …) الحشر:٧،
واتە:(وە هەرچی پەیامبەر (صلى الله عليه وسلم ) پێی دان وەری بگرن، واتە:بەچی فەرمانی پێکردن بیکەن چ لەم دەستکەوتەدا و ، چ لەهەر شتێکی تردا جێبەجێی بکەن، وە ڕێیشی لە هەر شتی لێگرتن،، ئێوەش دەستی لێهەڵگرن).(٤)
هەوەها فەرموویەتی(….. فليحذر الذين يخالفون عن أمره أن تصيبهم فتنة أو يصيبهم عذاب أليم ) النور:٦٣،
واتە:(دەبا ئەوانەی سەرپێچی لە فەرمانی پەیامبەر(صلى الله عليه وسلم ) ئەکەن، بترسن کە سەرنجام تووشی بەڵاو نەهامەتێك ببن یان تووشی سزایەكی بەئێش ببن).(٥)
هەروەها خوای گەورە فەرموویەتی: (…. فإن تنازعتم في شيء فردوه إلى الله والرسول إن كنتم تؤمنون بالله واليوم الآخر ذلك خير وأحسن تأويلا )النساء:٥٩،
واتە:(ئەگەر لە شتێکدا کێشە و ناکۆکیتان بوو ، جا بیگێڕنەوە بۆ لای خوا و پێغەمبەر(صلى الله عليه وسلم ) دیارە بریاری پێغەمبەریش( صلى الله عليه وسلم ) هەر بریاری خوایە).(٦)
شافعی(بەرحمەت بێ) فەرموویەتی:واتە: (بیگێڕنەوە بۆ ئەوەی خواو پێغەمبەرەکەی (صلى الله عليه وسلم ) فەرموویانە).(١)
ئەو بەڵگانەی لە سوننەتدا هاتوون:
لە عبداللە کوڕی مەسعودەوە(خوا لێی ڕازی بێ)وتی:(فەرموودە)(فەرموودە) (وأن هذا صراطي مستقيما فاتبعوه ولا تتبعوا السبل فتفرق بكم عن سبيله ذلكم وصاكم به لعلكم تتقون) الأنعام:١٥٣(٣)، واتە:پێغەمبەری خوا(صلى الله عليه وسلم) هێلێکی بۆ کێشاین، پاشان فەرمووی:(( ئەمە ڕێگەی دینی خوایە))، ئینجا چەند وردە هێڵێکی لە ڕاست و چەپی هێڵێکەوە کێشا و فەرمووی:((ئەمانەش کوێرە رێگان ، لەسەر هەر ڕێیەك لەو ڕێگایانە شەیتانێك هەیە خەڵکی بۆ بانگ ئەکات))، ئینجا ئەم ئایەتەی خوێندەوە:(ئەم هێڵە ڕاستەیە بەرنامە و ڕێبازەکەی منە ، دەسا ئێوەش ئەی ئیمانداران! هەمیشە شوێنی بکەون و هەر بەودا بچن).
لە عیرباضی کوڕی ساریەوە(خوا لێی ڕازی بێ) وتی: (صلى بنا رسول الله (صلى الله عليه وسلم ) الصبح ذات يوم ثم أقبل علينا فوعظنا موعظة بليغة ذرفت منها العيون ووجلت منها القلوب فقال قائل : يا رسول الله كأن هذه موعظة مودع فماذا تعهد إلينا ؟ قال : أوصيكم بتقوى الله والسمع والطاعة وإن عبدا حبشيا مجدعا فإنه من يعش منكم فسيرى اختلافا كثيرا فعليكم بسنتي وسنة الخلفاء الراشدين المهديين فتمسكوا بها وعضوا عليها بالنواجذ وإياكم ومحدثات الأمور فإن كل محدثة بدعةٌ وكل بدعة ضلالة)(اخرجه احمد )
واتە: ڕۆژێکیان پێغەمبەری خوا(صلى الله عليه وسلم )بەرنوێژی بۆ ئەکردین، کە لێبووە رووی تێکردین و ئامۆژگارییەکی کاریگەری کردین، لەتاودا چاوەکانمان فرمێسکی ڕژان و دڵەکانمانی ڕاچڵەکاند، یەکێك وتی:ئەی پێغەمبەری خوا (صلى الله عليه وسلم ) ئەڵێی ئەمە ئامۆژگاری ماڵئاوایی کردنە، ئایا پەیمان و ڕاسپاردەت چی یە بۆمان؟ فەرمووی: (وەسێتان بۆ ئەکەم کە پارێزگاری سنورەکانی خوا بکەن (واتە تەقوای خواتان هەبێت)و گەێڕایەڵی و ملکەچی کاربەدەستانتان بن ئەگەر چی بەندەیەکی قولە رەشی حەبەشیش بوو، ئەگەر هەر کەسێك لەدوای من بژێت، ناکۆکی و دووبەرەکیەکی زۆر ئەبینێت،بۆیە ئامۆژگاریتان ئەکەم دەست بگرن بە ڕێوشوێنی من و جێنشینە ڕێنوێنی کراوە هۆشیار و ڕاستگۆکانمەوە، توند دەستی پێوە بگرن و بە خرێکانی دانێشتان توند بیگرن، ئامان خۆتان بپارێزن لەشتە داهێنراوەکان لە دیندا، چونکە هەموو تازە داهێنراوێك بیدعەیە و هەموو بیدعەیەکیش گومڕاییە).
لە ئەنەسی کوڕی مالیکەوە (خوالێی ڕازی بێ)گێڕاوەتەوە،کە فەرموویەتی: جاء ثلاثة رهط إلى بيوت أزواج النبي ﷺ يسألون عن عبادة النبي ﷺ فلما أخبروا كأنهم تقالوها وقالوا: أين نحن من النبي ﷺ وقد غفر له ما تقدم من ذنبه وما تأخر. قال أحدهم: أما أنا فأصلي الليل أبدا. وقال الآخر: وأنا أصوم الدهر أبدا ولا أفطر. وقال الآخر: وأنا أعتزل النساء فلا أتزوج أبدا. فجاء رسول الله ﷺ إليهم، فقال: أنتم الذين قلتم كذا وكذا؟ أما والله إني لأخشاكم لله، وأتقاكم له، لكني أصوم وأفطر، وأصلي وأرقد، وأتزوج النساء، فمن رغب عن سنتي فليس مني. متفق عليه.
واتە:(کۆمەڵێکی سێ کەسی هاتن بۆ ماڵی خێزانەکانی پێغەمبەر(صلى الله عليه وسلم ) ، پرسیاریان لە پەرستشی پێغەمبەر( صلى الله عليه وسلم ) کرد، کە هەواڵیان پێدرا، وەکو بەلایەنەوە کەم بێت وابوو،بۆیە وتیان ئێمە لەکوێ و پێغەمبەری صلى الله عليه وسلم ) لە کوێ؟ کە خوای گەورە لەگوناهی لەوە پێش و لەوەو دواشی خۆش بووە، جا یەكێکیان وتی:من لەمەو دوا هەتا ماوم شەوەکەی شەونوێژ ئەکەم، یەکێکی تریان وتی:من بەدێژایی ڕۆژەکانی ساڵ بەرۆژو ئەبم و نایشکێنم، ئەوەی تریان وتی:منیش خۆم لەژن هێنان کەنار ئەگرم و تا ماوم ژن ناهێنم.)
کاتێ پێغەمبەری خوا( صلى الله عليه وسلم ) هات و فەرمووی:(ئێوە ئەوانەن کە ئاواو ئاواتان وتووە؟بەڵام من سوێند بەخوا لەهەمووتان زیاتر لەخوا ئەترسم و پارێزگارم، لەگەڵ ئەوەشدا بەرۆژویش ئەبم و بەڕۆژوش نابم، و شەونوێژیش ئەکەم و ئەشخەوم و ژنیش ئەهێنم،جا هەر کەسێ لە ڕێگە و ڕێبازی من لابدات، ئەوە لەسەر ڕێبازی من نییە).
پێغەمبەری خوا(صلى الله عليه وسلم ) فەرموویەتی: (من احدث في امرنا هذا ما ليس فيه فهو رد)(اخرجه البخاري ژمارە٢٦٩٧)
واتە:هەر کەسێك شتێکی داهێنراو لەم ئایینەماندا دابهێنێ ، بەسەریدا ئەدرێتەوە).
هەروەها فەرموویەتی: (من عمل عملا ليس عليه أمرنا فهو رد) (اخرجه مسلم ١٧١٨)
واتە:(هەر کەسێك کارێك ئەنجام بدات، فەرمانی ئێمەی لەسەر نەبێت ، کارەکەی بەسەردا ئەدرێتەوە).
ئەو بەڵگانەی لە وتەی پێشەوایانی پێشینی چاکدا هاتوون:
١- ئەبو بەکری صدیق(خوا لێی ڕازی بێ) دەفەرموێ: (أيها الناس إنما أنا متبع ولست بمبتدع فإن استقمت فتابعوني وإن زغت فقوموني)(البدایە والنهایە ٤١٨/٩)
واتە: (ئەی خەڵکینە ئەوەندە هەیە من شوێنکەوتەم نەك داهینەر، جا ئەگەر جیگیر و دامەزراو بووم لەسەر ئەم ئایینە ئەوا شوێنم بکەون، ئەگەر لەم ڕێبازەش لامدا ڕاستم بکەنەوە).
هەروەها فەرموویەتی: (لست تاركا شيئا كان رسول الله صلى الله عليه وسلم يعمل به ، إلا عملت به ، وإني لأخشى إن تركت شيئا من أمره أن أزيغ)(اخرجه البخاري ژمارە ٣٠٩٣).
واتە:(هەر کارێك پێغەمبەری خوا( صلى الله عليه وسلم ) کردبێتی ئەوا وەك خۆی کردوومە و وازم لێ نەهێناوە، چونکە ئەترسم ئەگەر واز لە کار و فەرمانێکی پێغەمبەر(صلى الله عليه وسلم ) بهێنم، لە ڕێی ڕاست لادرێم).
٢- عبداللە کوڕی عباس(خوا لێیان ڕازی بێ) دەفەرمووێ (عليكم بالاستقامة والاثر وإياكم والتبع)( البدع لابن وضاح ژمارە ٥٤/١).
واتە:(بەردەوام و دامەزراو بن لەسەر ئەم ئایینە و دەست بگرن بە فەرموودەکانەوە ــ سوننەتەوەــ و ئامان خۆتان لەتازە داهێنراوەکانی دین بپارێزن).
٣-عبداللەی کوڕی عومەر(خوالێیان ڕازی بێ)دەفەرموێ: (كل بدعة ضلالة وان راها الناس حسنة)(الالكائي في شرح اعتقاد اهل السنة ژمارە ١٢٦).
واتە:(هەموو تازە داهێنراوێك لە دیندا گومڕاییە هەر چەندە خەڵکیش بە چاکی بزانن).
٤-عبداللە کوری مەسعود(خوا لێی رازی بێ)دەفەرمووێ: (الاقتصاد في السنة خير من الاجتهاد في البدعة)(جامع بين العلم ژمارە٣٢٠/٢).
واتە:(دەست گرتنەوە و میانرەوێتی لە شوێنکەوتنی سوننەتدا، زۆر باشترە لە تێکۆشان و خۆماندوو کردن لە بیدعەدا).
هەروەها فەرموویەتی( اتبعوا ولا تبتدعوا فقد كفيتم )(٥)،
واتە:(شوێن کەوتە بن و شتی تازە دامەهێنن لە ئاییندا، چونکە ئەوەتان بەسە).
٥-پێشەوا مالك (بەڕەحمەت بێ)دەفەرموێ: (من ابتدع في الإسلام بدعة يراها حسنة فقد زعم أن محمدا صلى الله عليه وسلم خان الرسالة، لأن الله يقول: اليوم أكملت لكم دينكم ) (الابتداع ١٧١).
واتە:(هەر کەسێك شتێکی تازە لە ئیسلامدا دابهێنێ ، پێی وابێت چاکە ، ئەوە وای ڕاگەیاندووە کە موحەمەد(صلى الله عليه وسلم )ناپاکی کردووە لە گەیاندنی پەیامەکەیدا چونکە خوای گەورە دەفەرموێ:(وا لەئەمڕۆوە بەرنامە و ئاینەکەتانم بە پایان گەیاندن،واتە لەبارەی عەقیدە و جیهادەوە لەبارەی حەڵاڵ و حەرامەوە، هەموو شتێکم بۆ تەواو کردن) (٧)، جا ئەوەی لەو ڕۆژەدا دین نەبووبێت ، ئەمڕۆش نابێت بە دین و دین نییە).
٦-لە عوسمانی ئەزدییەوە(بەرەحمەت بێ) وتی:چوومە لای عبداللە کوڕی عەباس (خوا لێیان ڕازی بێ)و پێم وت:ئامۆژگاریم بکە؟
فەرمووی: (عليكم بتقوى الله والاستقامة اتبع ولا تبتدع)(البدع لابن وضاح ٢٥).
واتە:(ترسی خوات لەدڵدا بێت و پارێزگاری لە سنورەکانی بکە و بەردەوام و دامەزراوبە لەسەری ، شوێنکەوتەبە و داهێنەر ـــ بیدعەچی مەبە).
٧-سوفیان(بەڕەحمەت بێ)فەرموویەتی: (لا يستقيم قول وعمل إلا بموافقة السنة) (تلبیس ابلیس ص٩ ).
واتە:(هەرگیز گفتار و کردار قنج و قیت نابێت،ئەگەر لەگەڵ سوننەتدا چوون یەك نەبێت).
چەند نموونەیەك لەسەر بوردەی پێشینی چاك لە زەم کردنی داهێنان لە ئاییندا و نکۆڵی کردنیان لە بیدعە چییەکان و سوربوون لەسەر شوێن کەوتەیی و دەست گرتن بە سوننەتەوە:
١-هەرچی ئەوە عومەری فاروقە(خوا لێی ڕازی بێ)دێتە لای بەردە ڕەشەکە و ماچی ئەکات و ئەڵێت :”من چاك ئەزانم کەتۆ بەردێکی نەزیان و نە کەڵك بەکەس ناگەیەنی ،ئەگەر پێغەمبەرم(صلى الله عليه وسلم ) نەبینیایە ماچی کردیت، ئەوا ماچم نە ئەکردیت”.(اخرجه البخاري 1597)
٢-ئەوەش عوسمانی کوڕی عەففانە(خوا لێی ڕازی بێ) ڕۆژێکیان لە شوێنی دەست نوێژ گرتنەکەی خۆی دانیشت، داوای خواردنێکی کرد کە بە ئاگر لێنرابێت، بۆیان هێنا و خواردی، ،پاشان هەستا بۆ نوێژ و نوێژەکەی کرد،لە دواییدا پێسەوا عوسمان (خوا لێی ڕازی بێ) فەرمووی:”لەو شوێنەی کە پێغەمبەر(صلى الله عليه وسلم ) لێی دائەنیشت دانیشتم و ئەو خواردنەی کە پێغەمبەر(صلى الله عليه وسلم )ئەیخوارد منیش خواردم و بە وێنەی نوێژی پێغەمبەریش (صلى الله عليه وسلم )نوێژم کرد”.(اخرجه احمد 70/1)
٣-ڕۆژێکیان عبداللە کوڕی عومەر(خوا لێیان ڕازی بێ)گوێی لەکابرایەك بوو کە پژمی وتی:سوپاس بۆ خوا و سوڵاواتیش لەسەر پێغەمبەر(صلى الله عليه وسلم ) بێت،ئیبنو عومەر(خوالێی ڕازی بێ)پێی وت:”بەم جۆرەی کە تۆ وتت پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم )ئێمەی فێر نەکرد، بەڵکو فێری کردین کە پژمین بڵێین :سوپاس بۆ خوا لە هەموو بارێکداــ الحمداللە علی کل الحال”.(ابو نعيم في الحلية : 326/6)
٤-پیاوێك هاتە لای پیشەوا مالك (بەڕەحمەت بێ)پێی وت:لە کوێوە ئیحرام ببەستم؟ ئەویش وتی:”لە ذي الحليفة وه، لەو شوێنەی کە پێغەمبەری خوا(صلى الله عليه وسلم ) ئیحرامی تیا بەست”، کابراکە وتی:دەی من ئەمەوێت لەم مزگەوتەدا و لای گۆڕەکەی پێغەمبەرەوە(صلى الله عليه وسلم )ئیحرام ببەستم؟، پێشەوا مالك پێی وت:”نەکەی شتی وا بکەیت ، چونکە ئەترسم توشی بەڵاو فیتنە ببیت”، کابراکەش وتی:ئەمە چ بەڵاو فیتنەیەکە تۆ ئەیڵێی؟من چەند میلێك بۆ ئیحرام بەستن زیاد ئەکەم و هیچی تر، پێشەوا پێی وت:”جا چ جۆرە بەڵاو فیتنەیەك لەوە مەزنترە کە تۆ خۆت وا ببینیتەوە کە دەست پێشخەری چاکەیەکت کردووە کە پێغەمبەری خوا(صلى الله عليه وسلم ) نەیکردبێت؟چونکە من بیستوومە خوای گەورە فەرموویەتی( فليحذر الذين يخالفون عن أمره أن تصيبهم فتنة أو يصيبهم عذاب أليم )النور:٦٣
واتە:(دەبا ئەوانەی سەرپێچی لەفەرمانی پێغەمبەر(صلى الله عليه وسلم )ئەکەن بترسن کە سەرنجام تووشی بەڵاو نەهاتێك ببن یان توشی سزایەکی بە ئێش ببن). (ابو نعيم في الحلية 326/6)
٥-ئەوەش سەعیدی کوڕی موسەیبە(بە ڕەحمەت بێ)پیاوێکی بینی پێش نوێژی بەیانی دوو ڕکات زیاتر نوێژی ئەکرد و چەمینەوە و سوژدەیەکی زۆری ئەبرد، ئەویش ڕێگری ئەو کارەی لێکرد، چونکە لە دوای شەبەنگی بەیانییەوەــ واتە:دوای بانگی بەیانی ــ کە مرۆڤ دوو ڕکات نوێژی سوننەتی بەیانی کرد، ئیتر بە هیچ جۆرێك بۆی نییە نوێژی سوننەتی تر بکات هەتا نوێژە فەرزەکە ئەکات، ئەم پیاوەش هەستابوو بە کردنی چەندین نوێژی سوننەت پێش فەرزی بەیانی ، بۆیە سەعیدی کوڕی موسەیب(بە ڕەحمەت بێ) لەسەر ئەوە ڕێگری لە کابرا کرد ، کەچی کابراکە وتی:ئەی باوکی محمد!ئایا خوای گەورە لەسەر نوێژ کردن سزام ئەدات؟ ئەویش فەرمووی:نەخێر ،لەسەر نوێژ کردن سزات نادات ، بەڵکو لەسەر سەرپێچی کردنی سوننەت سزات ئەدات.(البدعة , للشيخ سليم الهلالي , ص57)
هۆکاری پێنجەم: زانستی شەرعی(زانستی قورئان و سوننەت بە تێگەیشتنی پێشینی چاکی ئوممەت):
خواستی فێربوونی زانستی شەرعی چاکترین هۆکارە کە یارمەتیت بدات لەسەر بەردەوام بوون لە دیندا، خوای باڵا ئەفەرموێ : (…. إنما يخشى الله من عباده العلماء إن الله عزيز غفور )فاطر:٢٨
واتە: (بەڕاستی لە بەندەکانی خوادا،هەر زاناکانن لە خوا ئەترسن و سەری نەوازشی بۆ دا ئەنوێنن،چونکە هەر ئەوان دەزانن ئەو زاتەیە چ خاوەن دەسەڵاتێکە)
بێ گومان زانستی شەرعی ترسی خوا لەدڵدا ئەروێنێ،ترسی خواش پاڵ بە خاوەنەکەیەوە دەنێ تا بەردەوام و چەسپاو بێت لەسەر دینەکەی ، خوای مەزن ئەفەرموی: ( أمن هو قانت آناء الليل ساجدا وقائما يحذر الآخرة ويرجو رحمة ربه قل هل يستوي الذين يعلمون والذين لا يعلمون إنما يتذكر أولو الألباب )الزمر:٩
واتە: (ئاخۆ ئەو کەسەی کە لەساتەکانی شەوگاردا بە پێوە ڕاوەستاوە و هەردەم سوژدە دەبا بۆ خوا، لەسزای پاشە ڕۆژیش ئەترسێ و خۆئەپارێزێ ، وە ئومێدیشی بە بەزەیی پەروەردگاری خۆیەتی و بەتەمای بەهەشتە، دە ئایا کەسێکی وا وەکو ئەوکەسە وایە سەرپێچی کار بێ؟!،(دیارە هەر گیز یەکسان نین)، بۆ سەلماندنی ئەو ڕاستییە تەنها مرۆڤە ژیرەکان بیر دەکەنەوە و ئامۆژگاری وەردەگرن)
هەروەها ئەفەرمووی: (إن الذين هم من خشية ربهم مشفقون & والذين هم بآيات ربهم يؤمنون & والذين هم بربهم لا يشركون & والذين يؤتون ما آتوا وقلوبهم وجلة أنهم إلى ربهم راجعون & أولئك يسارعون في الخيرات وهم لها سابقون) المؤمنون:٥٧ــ٦١
واتە:(بێگومان ئەو کەسانەی کە هەمیشە لە پەروەردگاریان دڵیان دەترسێ(٥٧)ئەوانەش کە بەگشت بەڵگەکانی پەروەردگاریان باوەر دەکەن(٥٨) ئەوانەش هەرگیز هاوبەش بۆ پەروەردگاریان دانانێن(٥٩)ئەوانەش وا هەقە ببەخشن لەو ماڵەی خوا پێیداون ، دەبەخشن، کەچی هێمان دڵیان دەلەرزێ، لەگەڕانەوەیان بۆلای پەروەردگاریان، واتە: ئەترسن لەو ڕۆژەدا کارەکانیان باتڵ و پووچەڵ بێت(٦٠)ئەوانەی ئەو وەسفانەیان تێدایە، کەسانێکن لە ئەنجامدانی کارە چاکەکانداـــ لەبەر ڕەزامەندی خواــ هەمیشە بەتالووکەن و پەلە ئەکەن، وە بۆ ئەنجامدانی کارە چاکەکان، لە خەڵکی تر لە پێشترن(٦١)).
پێغەمبەری خوا(صلى الله عليه وسلم ) ئەفەرمووی واتە:(هەر کەسێك نارەحەتیەك لە نارەحەتیەکانی دونیا لەسەر بروادارێك لابدات ئەوە خوای گەورە نارەحەتیەك لە نارەحەتیەکانی ڕۆژی دوایی لەسەر لا ئەبات، هەر کەسێ دەست گیرۆیی دەست تەنگێك بکات ئەوا خوای گەورە لە دونیا و قیامەتدا بە تەنگیەوە دێت،وە هەر کەسێك نهێنی موسڵمانێك بپۆشێت، ئەوا خوای گەورە نهێنی ئەو دادەپۆشێت، وە خوای گەورە لە کۆمەکی بەندەی خۆیایەتی تا ئەو لە کۆمەکی براکەیدا بێت،وە هەر کەسێك ڕێگەی فێرخوازی زانست بگرێتە بەر، خوای گەورە ڕێگەی چوونە بەهەشتی بۆ ئاسان ئەکات، وەهەر کۆمەڵێك لە ماڵێك لەماڵەکانی خوای گەورەدا کۆ ببنەوە و قورئان بخوێننەوە و بەوانە لەنێوان خۆیاندا بڵێنەوە، ئەوا خوای گەورە ئارامی و دڵنیایی بۆ سەر دڵەکانیان دائەبەزێنێت و سۆزو بەزەیی خوا دایان ئەپۆشێت و فریشتەی خوا چوار دەوریان ئەدەن ، و خوای گەورە لەلای ئەوانەی لەلای خۆێین باسیان ئەکات ، هەر کەسێك کار و کردەوەی خۆی دوای بخات، ئەوا هەرگیز ڕشتە و ڕەچەڵەکی بەفریای ناکەون و پێشی ناخەن).صحیح اخرجە مسلم ژمارە ٢٦٩٩).
زانستی شەرعی پاڵ بە خاوەنەکەیەوە ئەنێت بۆ بەردەوام بوون لەسەر فەرمانی خوای گەورە هەتا مردن یەخەی ئەگرێت، هەرگیز بەهۆی حەزو ئارەزو و گومانەوە لە بەردەوامی و جێگیر بوون لاڕێ نابێت، ئەمەش لەم نموونانەی لای خوارەوەوەدا بەروونی دەرئەکەوێت:
هۆکاری شەشەم: زانست خوازان(زاناکان) لە بەردەم بەڵاو فیتنەی ماڵ و ساماندا:
لەکاتێکدا خەڵکی توشی بەڵاو فیتنە بوون بەهۆی ماڵ و سامانەکەی قاروونەوە، کەچی زانست خوازان جێگیر و دامەزراو بوون لەسەر ئایینەکەیان و توشی فیتنەکە نەبوون ، بەڵکو ئامۆژگاری کەسانی تریشیان ئەکرد، خوای گەورە سەبارەت بەوانە ئەفەرموێ: (وقال الذين أوتوا العلم ويلكم ثواب الله خير لمن آمن وعمل صالحا ولا يلقاها إلا الصابرون )القصص:٨٠
واتە:(ئەوە قسەی نەفامەکان بوو! بەڵام ئەوانەیان کە زانستیان لە لایەن خواوە پێدرا بوو، واتە:(زاناکان)وتیان:واز لەوقسانە بێنن…هاوار و وای بۆ ئێوە ئەوە چی ئەڵێن ؟ پاداشتی خوا زۆر چاکترە بۆ ئەو کەسەی کە بڕوای دامەزراوی هێناوە و کاری چاکی ئەنجامداوە تا ئەو وەزعەی قارون ، بەڵام ئارامگران ئەگەر نەبن، ئەوە پاداشە دەستی کەسیتر ناکەوێ)
هۆکاری حەوتەم: زاناکان و بەڵا و فیتنەی گومانەکان:
مرۆڤی نەزان و نەفام توشی چەندەها گومان ئەبێت و تێی ئەکەوێت و کەمەن کێش ئەبێت، بەڵام کاتێك زانا ڕووبەڕووی ئەبێتەوە، ئەوا لەگەڵ قورئان و سوننەت و تێگەیشتنی پێشیندا بەراوردی ئەکات ، بەوەش لەو بەڵا و فیتنەیە قوتار ئەبێت ، نمونەی ئەمەش وەك ئەو مشتومڕەی کەلە نێوان عبداللەی کوڕی عەباس(خوالێی ڕازی بێ) و لەڕێ دەرچووەکاندا ڕوویدا، کاتێك گومانەکانیانی ڕووبەڕووی قورئان و سوننەت کردووە، بەو هۆیەوە ژمارەیەکی زۆریان لە گومڕاییەکەیان گەڕانەوە.
موسڵمان بە زانست و زانیاری لەسەر ڕووناکی بەرەو خوای خۆی ئەچێت، بە نەزانیش لە تاریکیەکانی گومڕاییدا ئەتلێتەوە و گینگڵ ئەدات، خوای گەورە ئەفەرمووێت: ( أفمن يعلم أنما أنزل إليك من ربك الحق كمن هو أعمى إنما يتذكر أولو الألباب )الرعد:١٩،
واتە: (ئاخۆ کەسێك بڕوای وابێ کە ئەو قورئانە لەلایەن پەروەردگارتەوە بۆت دابەزێنراوە و هەموویشی بەهەق و ڕاست دەزانێت، وەکو ئەو کەسە وایە کە لە بارەی قورئانەوە کۆت و کوێر و نابینایە و ڕاستییەکان نابینێ و باوەریان پێ ناکات؟ بێگومان تەنها خاوەن بیر و ژیرەکانن تێدەگەن و دەزانن کە ئەو قورئانە ڕاستە و لەلایەن خواوە هاتۆتە خوارەوە).
هەروەها ئەفەرموێ: (وما يستوي الأعمى والبصير )فاطر:١٩
واتە:(نابینا و بینا، وەکو یەك نین، واتە: مرۆڤی بروادار و بێبڕوا چوون یەك نین)(٢)
بەزانست و زانیاری بابای موسڵمان لەسەر ئاینەکەی دامەزراو و جێگیر ئەبێت،بە نەزانی و کەودەنیش مرۆڤ لەبەردەوام بوون لەسەر دینی خوا لاڕێ دەبێ،ئەوەتا گەلەکەی موسا(علیە سلام) بەهۆی نەزانی و دەبەنگییانەوە داوایان لە پێغەمبەرەکەیان کرد کەوا پەرستراوێکیان بۆ بسازێنێ تا بیپەرستن، وەك خوای گەورە لەبارەیانەوە ئەیگێڕێتەوە: ( وجاوزنا ببني إسرائيل البحر فأتوا على قوم يعكفون على أصنام لهم قالوا يا موسى اجعل لنا إلها كما لهم آلهة قال إنكم قوم تجهلون )الأعراف:١٣٨
واتە:(نەوەکانی یەعقوبمان لەدەریای(قولزم)ــکەئێستا کەنداوی سوێسی پێ دەڵێن ــ پەڕاندەوە، ئەوسا هاتنە لای کۆمەڵ و قەومێك کە هەردەم خەریکی پەرستنی بتەکانیان بوون و کزۆڵەیان لە بەردەمیاندا کردبوو، وتیان:موسا! دەسا تۆش خوایەکمان بۆ پەیداکە(بابیپەرستین)وەکو ئەوانە چەند خوایەکیان بۆ خۆیان داناوە و دەیانپەرستن، موساش وتی:بەڕاستی ئێوە گەلێکی نەفام و نەزانن، بۆیە بە گەورەیی خوا نازانن و ئەو جۆرە شتانە داوا دەکەن!!).
ئەمەش گەلەکەی لوط(علیە سلام)کە بەهۆی نەزانی و نەفامییانەوە کەوتنە ناو خراپە و بەدڕەوشتی نێربازییەوە، خوای گەورە ئەفەرموێ: (ولوطا إذ قال لقومه أتأتون الفاحشة وأنتم تبصرون & أئنكم لتأتون الرجال شهوة من دون النساء بل أنتم قوم تجهلون )النمل:٥٤ـ٥٥
واتە:(باسی(لوط)یش بکە، کاتێ کە بەگەلەکەی خۆی وت ، بۆ ئەوەی بێدار و هۆشیار ببنەوە و لە سزای خوا بترسن، ئایا ئێوە کاری زۆر دزێو و نێربازی ئەنجام دەدەن ؟ کە تا ئێستا ئێوە نەبێ، هیچ کەسێك ئەو کارەی نەکردووە ، وە خۆیشتان ئەبینن و ئەزانن ئەو جۆرە کارانە چ کارێکی بەدو ناشیرینن).
هۆکاری هەشتەم: بەرهەمەکانی بەردەوام بوون لەسەر دینی خوا:
بەردەوام بوون لەسەر ئایینی خوای پەروەردگار چەندەها بەروبوومی هەیە لە دونیا و ڕۆژی دوایشدا، لەوانە:
١-دامەزران و جێگیر بوون لەسەر دین: چونکە هەر کەسێ بەردەوام بێت، جێگیرو چەسپاو ئەبێت، هەر کەسێکیش جێگیر بوو گەشە ئەکات، ئەوەیش گەشەی کرد بەرهەمی ئەبێت، هەر بۆ ئەوەش بوو کاتێ پیاوێك بە پێغەمبەری خوای(صلى الله عليه وسلم ) وت:ئەی پێغەمبەری خوا! فەرمانێکم پێ بڵێ تا دەستی پێوە بگرم و بەری نەدەم،پێغەمبەریش (صلى الله عليه وسلم ) پێی فەرموو:(بڵێ:خوا پەروەردگارمە و پاشان بەردەوامبە لەسەری ).(اخرجه الترمذي/2410)
٢-ژینێکی پاك و بێگەرد:خوای گەورە ئەفەرموێ: ( وأن لو استقاموا على الطريقة لأسقيناهم ماء غدقا )الجن:١٦
واتە: (بەڕاستی ئەگەر ئەو خەڵکە(ئادەمی و جن) ڕێی ئیسلامیان ڕاست گرتبا، ئەو حەلە ئاوێکی زۆرمان پێ دەنۆشین و پیت ئەکەوتە مەزرا و باخ و بێستانەکانیانەوە) (٢)، واتە:ئەگەر لەسەر ڕێباز و ڕاستە ڕێگەی محمد(صلى الله عليه وسلم ) و هاوەڵەکانی (خوالێیان ڕازی بێ)بەردەوام بن ، ئەویش بە باوەڕ و کردەوەی چاك،،ئەوا لەم دنیایەدا بەژیانێکی پاك و بێ خەوش ئەیانژێنم.
خوای گەورە ئەفەرمووێ: (من عمل صالحا من ذكر أو أنثى وهو مؤمن فلنحيينه حياة طيبة ولنجزينهم أجرهم بأحسن ما كانوا يعملون) النحل:٩٧
واتە:(هەر کەسێك(لە نێر یان لە مێ)هەر کارێکی چاك ئەنجامبدا و بەئیمان و باوەڕداریش ، بەڵێن بێت بیژێنین بە ژیانێکی پاك ، واتە:بە ژیانێکی بە قەناعەت و بەسەعادەت).(٣)
٣-مژدە پێدانی لەکاتی سەرەمەرگیدا:خوای گەورە ئەفەرمووێ: (إن الذين قالوا ربنا الله ثم استقاموا تتنزل عليهم الملائكة ألا تخافوا ولا تحزنوا وأبشروا بالجنة التي كنتم توعدون) فصلت :٣٠
واتە:(بێگومان ئەو کەسانەش گوتیان:پەروەردگارمان خوایە، پاشان خۆیان ڕاستکردبوویەوە،واتە:زۆر بە مەحکەمی لەسەر یەکناسین وەستان و بە هیچ لەیەکدا لایان نەدا، کاتێ مردن،لە گۆردا ،لە کاتی زیندوو بوونەوەدا فریشتە دائەبەزنە لایان و پێیان دەڵێن:لە پاشە ڕۆژتان مەترسن و ، بۆ ماڵ و منداڵیشتان (پاش خۆتان)دڵ زویر مەبن، ئێمە چاودێریان دەبین، موژدەتان لێ بێت بەو بەهەشتەی بەڵێنتان پێ دەدرا لە دنیادا، مزگێنی بێت ئەمڕۆ ئەکەونە خۆشی و شادییەوە).
٤-خوای گەورە لەژێر سایەی تەختی خۆیدا ئایانحەوێنێتەوە،لەڕۆژێکدا هیچ سایەو سێبەرێك نییە سایە و سێبەری ئەو نەبێت: پێغەمبەری خوا(صلى الله عليه وسلم ) ئەفەرموێ: حەوت تاقم لەخەڵکی لەڕۆژی دواییدا لە ژێر سایە و سێبەری خوای پەروەردگاردا ئەبن لە ڕۆژێکدا هیچ سایە و سێبەرێك نییە تەنها سایە و سێبەری ئەو نەبێت: پێشەوایەکی دادپەروەر ـــ لەسەر دادپەروەری بەردەوام و دامەزراو بووــ ، گەنجێك لە خواپەرستیدا پەروەردە بووبێت ــ لەسەر خوا پەرستی بەردەوام و جێگیر بووەــ پیاوێك دڵی وابەستەی مزگەوت بێت ــ دامەزراو و بەردەوام بووە لەسەر پارێزگاری کردنی لە نوێژەکانی ــ، وە دوو پیاو لەبەر خوا یەکتریان خۆش بوێت لەسەر ئەوە کۆ بوبێتنەوە و لەسەر ئەوەش لێك جیا بووبێتنەوە، وەپێاوێك ئافرەتێکی خاوەن پلە و پایە و جوانی داوای کاری خراپەی لێ بکات ئەویش بڵێت:من ئیشی واناکەم و لە خوا ئەترسم ــ لەسەر ترسان لە خوا بەردەوام و چەسپاو بووــ ، پیاوێکیش بەجۆرێك خێر بکات کە دەستی ڕاستی بە دەستی چەپی نەزانێت ــ لەسەر دڵسۆزی بۆ خوا دامەزراو و چەسپاو بوو ــ پیاوێکیش بە تەنها یادی خوا بکات و فرمێسك بە چاوەکانیدا هۆن هۆن بێتە خوارەوە ــ لەسەر یادی خوا بەردەوام بوو. (اخرجه البخاری ژمارە٦٦٠).
٥-چوونە بەهەشتەوە:خوای گەورە ئەفەرموێ: ( إن الذين قالوا ربنا الله ثم استقاموا فلا خوف عليهم ولا هم يحزنون & أولئك أصحاب الجنة خالدين فيها جزاء بما كانوا يعملون ) الأحقاف:١٣ـ١٤
واتە:(بەڕاستی ئەو کەسانەی کە دەڵێن:پەروەردگارمان(اللَّە)یە و پاشان پابەندی ئەو ئیمانە دەبن و ڕێك و پێك لەسەر ڕێگای ڕاست دەوەستن و هەرگیز بەڕاست و چەپدا لانادەن، ئەوانە هیچ بیم و ترسێکیان لەسەر نابێت (لە پاشە ڕۆژدا)و خەفەتبار و دڵ زویریش نابن، بۆ دونیایان و بۆی پەشیمان نابن(١٣) ئەوانە بەو سیفەتانە، یارانی بەهەشتن، بە هەتا هەتایی تێیدان، لە پاداشتی ئەو کار و کردەوانەدا کردوویانە(١٤)).
هۆکاری نۆیەم: کۆسپ و تەگەرەکانی بەردەوام بوون لەسەر دین:
١-خراپ بوون و تێکچوونی دڵ:
ئەگەر دڵ خراپ بوو ئەوا هەموو لەش خراپ ئەبێت، ئەبینی خاوەنی ئەو دڵە نە چاکە ئەزانێ چی یە تا بیکات، نە خراپەش ئەناسێتەوە تاوەکو نەیکات، لەبەر ئەوە لەسەر بەردەوام بوون لەسەر دین لائەدات.
٢-خراپ بوونی زمان:
چونکە ئەگەر زمان بەدو خراپ بوو ئەوا ئەندامەکانیش لار و لەوێر ئەبن، بەوەش مرۆڤ لەسەر بەردەوامی و چەسپان لەسەر ئایین چەوت و چەوێڵ و خوار ئەبێت.
٣-هاوەڵی خراپ:
لەبەر ئەوەی هاوەڵ ڕاکێشەرە(الصاحب ساحب)،ئەگەر مرۆڤ هاورێتی و هاوەڵی پیاو خراپی کرد، ڕێگری ئەکەن کە لەسەر ئایین بەردەوام و جێگیر بێت، خوای گەورە ئەفەرموێ(ويوم يعض الظالم على يديه يقول يا ليتني اتخذت مع الرسول سبيلا & يا ويلتى ليتني لم أتخذ فلانا خليلا & لقد أضلني عن الذكر بعد إذ جاءني وكان الشيطان للإنسان خذولا)الفرقان:٢٧ـ٢٩
واتە:(لەو ڕۆژەدا ناهەق کار و ستەمکارــ لە حەسرەت و پەشیمانی ئەوە کە لە دونیادا گوێڕایەلی پەیامبەر نەبوون ــ بە هەر دوو دەستی خۆیدا دەنووسێ، و ئەڵی:خۆزگە! منیش لەگەڵ پەیامبەردا ڕێگەی ئیمانم دەگرتە بەر(٢٧)ئەی تیاچوونی خۆم، خۆزگە فڵانە کەسی گومڕاکەرم نەکردبا بە دۆستی خۆم(٢٨)چونکە بەڕاستی لە ئاستی ئەم قورئانە منی گومڕا و وێل کرد و سەری لێ تێکدام،پاش ئەوەی ڕێبازی ڕاستیم بۆ هات، بێگومان شەیتان هەمیشە و بەردەوام بۆ مرۆڤ شەرمەزارکەر و نا پشتگیربووە،لە ڕێگەی ڕاست لایداوە و بەرەو هەڵدێر بردوویەتی(٢٩)).
هەروەها ئەفەرمووێ: (ومن يعش عن ذكر الرحمن نقيض له شيطانا فهو له قرين & وإنهم ليصدونهم عن السبيل ويحسبون أنهم مهتدون & حتى إذا جاءنا قال يا ليت بيني وبينك بعد المشرقين فبئس القرين) الزخرف:٣٦ـ٣٨
واتە:(هەر کەسێك لە ڕاست یادی خوا ڕوو وەرگێرێ،ئەوا ئێمە شەیتانێکی بۆ دەسازێنین،هەردەم هاوڕێی دەبێت و لێی جیا نابێتەوە(٣٦)بەراستی ئەو شەیتانانە پێشگیرییان دەکەن لە ڕێچکە، وایش ئەزانن کە بۆ ڕاستە ڕێ ڕێنموونی کراون!!(٣٧)تا ئەو کاتە بە زنجیر کراوی لەگەڵ هاورێکەی دێتە لامان، ئەو حەلە بە هاوەڵەکەی ئەڵی:خۆزگە نێوان من و تۆ بەقەدەر نێوان خۆرهەڵات و خۆرئاوا دووربا، بەڕاستی هاورێیەکی زۆر خراپ بوویت(٣٨)).
٤-حەزوو ئارەزوو:
حەزو ئارەزو کۆسپە و ڕێگری لە هاوەڵەکەی ئەکات کە لەسەر دینداری بەردەوام و جێگیر بێت، خوای گەورە ئەفەرموێ: (..ولا تتبع الهوى فيضلك عن سبيل الله إن الذين يضلون عن سبيل الله لهم عذاب شديد بما نسوا يوم الحساب )ص :٢٦
واتە :(شوێن هەواو ئارەزوو مەکەوە لە حوکم کردندا،تا بەو هۆیەوە لە ڕێگای خوا گومڕات بکات).
هەروەها ئەفەرموێ: ( ونريد أن نمن على الذين استضعفوا في الأرض ونجعلهم أئمة ونجعلهم الوارثين ) القصص:٥
واتە:(خۆ ئەگەر وەڵامیان نەدایتەوە، نەیان توانی نامەیەکی تر بێنن، ئەوە بزانە کە ئەوانە هەر پەیڕەوی لە ئارەزووی خۆیان ئەکەن).
٥-شەینان:
شەیتان ڕێگری لە مرۆڤ ئەکات تا لەسەر ئایینداری و بەردەوام و دامەزراو بێت، خوای گەورە ئەفەرموێ: (قال فبما أغويتني لأقعدن لهم صراطك المستقيم & ثم لآتينهم من بين أيديهم ومن خلفهم وعن أيمانهم وعن شمائلهم ولا تجد أكثرهم شاكرين ) الأعراف:١٦ــ١٧
واتە:(ئەوجا شەیتان کەوتە ململانێ و عینادەوە و وتی:چونکە گومڕات کردم، شەرتبێ ڕێ ڕاستەکەی تۆیان لێ بگرم(١٦)ئەوساش لە بەردەم و لەدوایانەوە و ،لە ڕاست و لە چەپیانەوە بۆیان بێم و بچمە جەستەیانەوە و دونیاو قیامەتیان لێ چەواشە بکەم، ئەو کات دەبینی کە زۆربەیان سوپاسگوزار و یەکتاپەرس نابن، گوێ بە فەرمانت نادەن و بەدوای مندا دێن (١٧)).
٦-بانگەوازکارانی گومڕایی:
لە حوزەیفەی کوڕی یەمانیەوە(خوا لێی رازی بێ)ئەفەرموێت: (خەلکی پرسیاری خێریان لە پێغەمبەری خوا( صلى الله عليه وسلم ) ئەکرد ، بەڵام من پرسیاری شەڕم لێ ئەکرد لەترسی ئەوەی نەك ئەوقەم ببێت،وتم:ئەی پێغەمبەری خوا(صلى الله عليه وسلم )ئێمە لەسەردەمی نەفامیدا لەخراپە و شەڕدا بووین ،هەتا خوای گەورە ئەم خێر و بەرکەتەی بۆ ناردین کە ئیسلامە، ئایا لەدوای ئەم خیرەوە شەڕ هەیە؟فەرمووی: (بەڵی)،وتم:ئەی لەدوای ئەم شەڕەوە خێر هەیە؟فەرمووێ:(بەڵی)،بەڵام ڵێڵ و لیخنە و (الدخن)ی تێدایە،وتم:(الدخن)ەکەی چی یە ؟ فەرمووی:(کۆمەڵێك دێن لەسەر سوننەت و ڕێبازی من نین و لەسەر سوننەتی من ناڕۆن،چاکە و خراپەشیان لێ ئەبینیت)، وتم :ئەی لەدوای ئەم خێرەوە شەڕ هەیە؟ فەرمووی:(بەڵی! کۆمەڵێك لەسەر دەگای دۆزەخ ڕاوەستاون بانگەوازی خەڵکی بۆ ئەکەن، هەر کەسێ بچێ بە پیر بانگەوازەکەیانەوە فڕێی ئەدەنە ناوی)، وتم :ئەی پێغەمبەری خوا(صلى الله عليه وسلم )وەسفیانمان بۆ بکە، ئەویش فەرمووی:(ئەوانە لە ئێمەن و بە زمانی ئێمەش ئەدوێن)،وتم:فەرمانم بەچی پێ ئەکەیت،ئەگەر پێان گەیشتم؟فەرمووی: (دەست بگرە بەگرۆی موسڵمانان و پێشەواکەیانەوە)،وتم:ئەی ئەگەر هیچ گرۆ و پێشەوایەکیان نەبوو؟فەرمووی:(خۆت لە هەموو ئەو دەستە و تاقمانە کەنار بگرە، ئەگەر گازت بە قەدی درەختێکیشدا گرت بێت، هەتا مردن یەخەت ئەگرێ تۆ لەسەر ئەو باوەڕەت بە)).(اخرجه البخاری ژمارە٣٦٠٦ ).
٧-کافر و بێباوەڕان:
بێباوەران بە شەو بە ڕۆژ ماڵی خۆیان بەخت ئەکەن تا ڕێگری لە خەڵك بکەن بۆ دینی خوا، خوای گەورە ئەفەرمووی: ( إن الذين كفروا ينفقون أموالهم ليصدوا عن سبيل الله فسينفقونها ثم تكون عليهم حسرة ثم يغلبون والذين كفروا إلى جهنم يحشرون )الأنفال: ٣٦
واتە:(بێگومان ئەوانەی بێ باوەڕن ماڵ و سامانی خۆیان بەخت دەکەن بۆ ڕێگرتن لە ڕێبازی خوا، جا بە تەئکید بەردەوام بەختی دەکەن بۆ ئەو مەبەستە، پاشان دەبێتە مایەی ئێش و داخ بۆیان و پەشیمان ئەبنەوە، سامانەکەیان بەخت دەکەن ، بەڵام بۆ دوایی هەر ژێر ئەکەون و تێك دەشکێن، دڵنیابن گشت بێباوەڕان بەرەو دۆزەخ ئەبرێن و کۆ دەکرێنەوە).
هۆکاری دەیەم: وریایی و بە ئاگابوون:
وریابە لەشەڕ پێ فرۆشتنی شەیتان لەکاتی فیتنە و ئاژاوەدا:
لەجابرەوە(خوالێی ڕازی بێ)دەفەرمووی: گوێم لێبوو پێغەمبەری صلى الله عليه وسلم)ئەی فەرموو: ( إن الشيطان قد يئس أن يعبده المصلون في جزيرة العرب، ولكن في التحريش بينهم)(اخرجه مسلم ژمارە٢٨١٢) .
واتە:(شەیتان نائومێد بوو لەوەی کە نوێژ خوێنان لەدوورگەی عەربیدا بیپەرستن، بەڵام لەناکۆکی و شەڕ پێ فرۆشتنی نا ئومێد نەبووە).
لەبەر ئەوە ئاگاداربە لەشەڕپێ فرۆشتنی شەیتان،بەتایبەتی لەکاتی فیتنە و ئاژاوەدا، چونکە ئەوە شەڕ فرۆشتنێکە خوێن ڕشتنی بەدوادا دێت.
وە شەیتان وا لەخەڵکی دەکات کە هەست بە شادمانی بکەن لەکاتێکدا نوقمی فیتنە و ئاژاوە بوون ، خۆزگە ئەوانە فەرموودەکەی پێغەمبەریان(صلى الله عليه وسلم ) بزانیایە کە ئەفەرمووی: إن السعيد لمن جنب الفتن ، إن السعيد لمن جنب الفتن ، إن السعيد لمن جنب الفتن ، ولمن ابتلي فصبر فواها . رواه أبو داود/ ٤٢٦٣).
واتە:(بەختەوەر ئەو کەسەیە خۆی لە فیتنە و ئاژاوە بە دوور ئەگرێ، بەختەوەر ئەو کەسەیە خۆی لە فیتنە و ئاژاوە بە دوور ئەگرێ بەختەوەر ئەو کەسەیە خۆی لە فیتنە و ئاژاوە بە دوور ئەگرێ وە بەختەوەر ئەو کەسەیە کە تووشی بەڵاو ناڕەحەتییەك ئەبێت ، بەڵام ئارام ئەگرێ لەبەر باری ئازار و موسیبەتەکەدا).
هەر بەراستی شادمان ئەو کەسەیە لە فیتنە ئاژاوە خۆی بە دوور ئەگرێ ،بەدبەختیش ئەو کەسەیە خۆی فڕێ ئەداتە ناو کورەی ئاژاوە و پشێوییەوە و بەپەلەیە بۆ لێکدانەوەی بەتاڵ، تاپاکانە و بیانوو بۆ کردارەکانی بهێنێتەوە ئەگە چی خۆشی شایانی فتوادان نییە، هەروەها نەگریس و خاکسار ئەو کەسەیە کەوا ئەزانێ کاری چاك ئەکات لە کاتێكدا کە پێچەوانەی ڕێنوێنی پێغەمبەر(صلى الله عليه وسلم ) بێت،خوای گەورە ئەفەرمووێ : (قل هل ننبئكم بالأخسرين أعمالا & الذين ضل سعيهم في الحياة الدنيا وهم يحسبون أنهم يحسنون صنعا ) الکهف:١٠٣ــ١٠٤
واتە:(بڵێ ئەی محمد (صلى الله عليه وسلم )!:ئایا پێتان بڵێم:زیانبارترین کەس لای خوا کێیە؟(١٠٣) ئەوانەن کە هەوڵ و تێکۆشانەکانیان لەم ژیانی دونیادا بە هەوانتە و بێ ناوەڕۆك دەرچوو،چونکە بێ بڕوابوون و هەرچیشیان کردبێ لێیان وەرنەگیراوە، لەگەڵ ئەوەشدا لایان وایە کارێکی شیاو و شایستەیان ئەنجام داوە، خۆیان نەزانکرد کە :ئاکار چاکی لەگەڵ کوفر و بێ بڕوایدا کەڵکی نابێ(١٠٤)).
وەبەدبەخت و ڕوو ڕەش ئەو کەسەیە کە بڕیار ئەدا هەر خۆی لە ڕێگەی ڕێنوێنی و هیدایەتە و خەڵکی تر گومڕا ئەکات و یان کافریان ئەکات و خوێنیان حەڵاڵ ئەکات.
وە جوان ورد بەرەوە و تێڕامێنە کەوا چۆن صلى الله عليه وسلم ) سێ جار ئەم دەستەواژەیەی لەسەر یەك دووبارە کردەوە هەتا یاداوەری وەرگرین.
*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*
نوسین : أبو إسلام : صالح طه عبدالواحید.
وەرگێران : ساماڵ على فەرەج
