سوپاس و ستایش بۆ ئەوخودایەیی کە ناخى باوەردارانى ملکەچ کردووە بۆ پەرستنى وە باوەرى رازاندۆتەوە و خۆشەویستى کردووە لەدڵەکانیاندا وە سەلام لەسەر کۆتاى پێغەمبەران (محمد صلى الله علیه وسلم) .
بەراستى چاکسازى لەنێوان خەڵکیدا ترسناکى وکاریگەرى خۆى هەیە , چونکە ئەو کەسەى بە کارى چاکسازى هەڵدەستێت لەنێوان خەڵکى بەزۆرى دوچارى تۆمەت دەبێتەوە لە هەردوولاوە , چونکە چاکخواز نوێنەرى راستیە لەشیکردنەوەدا وە ناتوانێت لایەنگیرى یەکێکیان بکات , جارجار ئەوە روودەدات کەهەردوولایەن یان یەکێکیان راستیەکان قبول ناکات , جادەبێت چاکخواز ئارام بگرێت لەسەر ئەم کارە بەرزە چونکە پاداشتەکەى لاى خواى گەورەیە , لەبەر ئەوەى چاکسازى لەنێوان خەڵکیدا قینى دڵان ناهێلێت وە خەڵکى کۆدەکاتەوە وە ناکۆکى لادەبات , وە چاکسازى لەنێوان خەڵکى لە ئاینى پیرۆزدا ئارامى و ئاسایش بڵاو دەکاتەوە وە کانگاى تەبایى وخۆشەویستیە وە سەرچاوەى نەرم ونیانى و ئارامگرتنە , وە نیشانەى یەکریزى و یارمەتیە وە بەلگەى برایەتى و نیشانەى باوەرداریە خوداى گەورە دەفەرموێت{إِنما المؤمنون إخوة فأصلحوا بين أخويكم} [الحجرات: 10]. له‌ڕاستیدا هه‌ر ئیمانداران برای یه‌کن، که‌واته‌هه‌رکاتێک له‌نێوان دوو براتاندا ناکۆکی په‌یدا بوو، ئێوه نێوانیان چاک بکه‌ن و ئاشتیان بكه‌نه‌وه، هه‌میشه له‌خوا بترسن و پارێزکار بن، بۆ ئه‌وه‌ی ڕه‌حمتان پێ بکرێت.
ئاشتبونەوە خێرێکە هەڵدەکات بۆسەر دڵەووشکەکان تا ببێتە مایەیى تەبایی , ئاشتبونەوە دڵەکان ئارامدەکاتەوە , ناکۆکیەکان بەلاوە دەنێت , ئاشتەواوى رێگەیەکى شەرعى یە کەخەلکى دەپارێزێت و کۆمەڵگەکان دەپارێزیت لە ناکۆکى و لێکترازان , ئاشتەوایى خۆشەویستى دەهێنێت و ماڵەکان ئاوەدان دەکاتەوە و ئاسایش بلاودەکاتەوە , جالێرەدا پیاوەکان خۆیان بۆکارى چاکە تەرخان دەکەن و خۆیان بۆ بنیات نان یەکلاى دەکەنەوە لەجیاتى بەسەربردنى مانگ وسالەکان ناکۆکى نانەوە , چونە نێو تەنگ وچەلەمەکان و رێشتنى خوێن و بەفیرۆدانى سەروەت وسامان و ئیزعاج کردنى خەڵکى و دەسەڵاتدارەکان , وە خوداى گەورە فرمانى بە چاکساز خەلکى کردووە بەناونیشانى باوەرى داناوە , خوداى گەورە دەفەرمووێت : {….. فاتقوا الله وأصلحوا ذات بينكم وأطيعوا اللّه ورسوله إن كنتم مؤمنين} [الأنفال: 1]. (که‌واته له خوا بترسن و چاکسازی نێوانی خۆتان بکه‌ن (مه‌یه‌ڵن له‌سه‌ر ته‌ماعی دنیا نێوانتان بشێوێت) و فه‌رمانبه‌رداری خوا و پێغه‌مبه‌ره‌که‌ی بن، ئه‌گه‌ر ئێوه ئیماندارن.
وەچاکسازى لە نێوان دوو کۆمەلە خەڵک خوداى گەورە دەفەرمووێت :: {وإن طائفتان من المؤمنين اقْتتلوا فأصلحوا بينهما} [الحجرات: 9]. ئه‌گه‌ر دوو ده‌سته، یان دوو تاقم له‌موسوڵمانان بوو به‌شه‌ڕیان، ئه‌وه‌ده‌ستبه‌جێ هه‌وڵ بده‌ن ڕێکیان بخه‌ن و ئاشتیان بکه‌نه‌وه، خۆ ئه‌گه‌ر لایه‌کیان هه‌ر ده‌ستدرێژی ده‌کرده‌سه‌ر لاکه‌ی تر، ئه‌وا ئێوه به‌گژ ئه‌وه‌یاندا بچن که‌سته‌م و ده‌ستدرێژی ده‌کات،، هه‌تا ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ فه‌رمانی خوا… جا گه‌ر لایه‌نه سه‌رکه‌شه‌که‌بۆ فه‌رمانی خوا سه‌ری دانه‌واند، ئه‌وه‌ئێوه ناوبژیوانێکی دادگه‌رانه‌له‌نێوانیاندا بکه‌ن و دادپه‌روه‌ری ئه‌نجام بده‌ن، چونکه‌به‌ڕاستی خوا ئه‌وانه‌ی خۆش ده‌وێت که‌دادپه‌روه‌ری ئه‌نجام ده‌ده‌ن.
وە چاکسازى لەچوارچێوەى خێزاندا بەتایبەت هاوسەرەکان خوداى گەورە دەفەرمووێت :: {وإن خفتم شقاق بينهما فابعثوا حكما من أهله وحكما من أهلها إن يريدا إصلاحا يوفق اللَّه بينهما} [النساء: 35]. خۆ ئه‌گه‌ر ترسان له‌وه‌ی نێوان ژن و مێرد بشێوێت (کێشه‌یان چاره‌سه‌ر نه‌کرێت)، دادوه‌رێک له خزمی پیاوه‌که و دادوه‌رێک له خزمی ژنه‌که بنێرن (بۆ ڕێکخستنیان) ئه‌گه‌ر چاکسازی و ڕێکخستنیان بوێت، ئه‌وه خوا پێکهاتن فه‌راهه‌م ده‌هێنێت له نێوان ژن و مێرده‌که‌دا، بێگومان خوا هه‌میشه‌و به‌رده‌وام زاناو ئاگایه.
خوداى گەورە دەفەرمووێت :: { وإن امرأة خافت من بعلها نشوزا أو إعراضا فلا جناح عليهما أن يصلحا بينهما صلحا والصلح خير } [النساء: 128].ئه‌گه‌ر ئافره‌تێک له لووت به‌رزی یان پشت هه‌ڵکردنی مێرده‌که‌ی ترسا، ئه‌وه هیچ گوناهیان له‌سه‌ر نیه و کارێکی چاکه: ئه‌گه‌ر نێوان خۆیان چاک بکه‌ن و له‌سه‌ر شێوازێک ڕێک بکه‌ون (وه‌ک ئه‌وه‌ی ئافره‌ته‌که ده‌ست هه‌ڵگرێت له‌هه‌ندێ مافی خۆی تابه‌ڕێزو سه‌ربه‌رزیه‌وه بمێنێته‌وه له‌گه‌ڵ مێرده‌که‌یدا) هه‌میشه ڕێکه‌وتن و ته‌بایی شتێکی چاک و په‌سه‌نده، هه‌رچه‌نده خه‌ڵکی به سروشت حه‌ز به‌ره‌زیلی ده‌که‌ن و ته‌نها به‌رژه‌وه‌ندی خۆیان ده‌وێت، (ئه‌گه‌ر قیامه‌ت و به‌هه‌شت و دۆزه‌خ له‌به‌رچاو نه‌گیرێت) جا ئه‌گه‌ر چاکه‌کارو ڕه‌فتارجوان بن (له‌گه‌ڵ هاوسه‌رانتاندا)و خاوه‌ن ته‌قواو پارێزکار بن و سته‌میان لێ نه‌که‌ن، ئه‌وه دڵنیابن به‌ڕاستی خوا هه‌میشه‌و به‌رده‌وام ئاگایه به کارو کرده‌وه‌تان.
وەچاکسازى لەنێوان تاکەکاندا خوداى گەورە دەفەرمووێت :: { ولا تجعلوا الله عرضة لأيمانكم أن تبروا وتتقوا وتصلحوا بين الناس والله سميع عليم } [البقرة: 224]. نه‌که‌ن سوێند خواردن به‌خوا بکه‌نه کۆسپ له‌به‌رامبه‌ر چاکه‌کاری و ئاینداری و ڕێکخستنی خه‌ڵکیدا (واته که‌فاره‌تی سوێنده‌کانتان بده‌ن و له چاکه‌و چاکه‌کاری درێغی مه‌که‌ن) چونکه خوا زۆر بیسه‌رو زانایه.
ئاشتەواى نێوان دوان چاک دەکاتەوە و دوورکەوتوان کۆدەکاتەوە , ستەمکاران نزیکدەکاتەوە باڵدەکێشێت بۆ ئاشتبونەوەى کە حەرام حەلال ناکات و حەلال حەرام ناکات .
وەچاکسازى لەنێوان خاوەن مافەکان لە وەسیەت نامە و وەقفکردن خوداى گەورە دەفەرمووێت :: { فمن خاف من موص جنفا أو إثما فأصلح بينهم فلا إثم عليه إن الله غفور رحيم } [البقرة: 182]. جا هه‌ر كه‌س ده‌ترسا له وه‌سیه‌ت كاره‌كه هه‌ڵه یان گوناهێك یان ماف خۆرییه‌كی ئه‌نجام بدات (گیروگرفت بۆ وه‌ره‌سه دروست بكات) ئینجا ڕێكی خستن، ئه‌وه هیچ گوناهی له‌سه‌رنیه (به‌ڵكو به‌خێرخواز له قه‌ڵه‌م ده‌درێت) به‌ڕاستی خوا زۆر لێخۆشبوو میهره‌بانه.
وە خوداى گەورە بەڵێندەدات کە هەرکەسێک چاکسازى بکات لەنێوان خەڵکى بەباوەرو و دڵسۆزى ئەوا پاداشتێکى گەورەى هەیە خواى گەورە دەفەرمویت :: {لا خير في كثير من نجواهم إلا من أمر بصدقة أو معروف أو إصلاح بين الناس ومن يفعل ذلك ابتغاء مرضاة الله فسوف نؤتيه أجرا عظيما} [النساء: 114]. له زۆربه‌ی چپه و سرته و قسه نهێنیه‌کانیاندا هیچ خێرێک به‌دی ناکرێت و تیایدا نیه، مه‌گه‌ر چپه‌ی ئه‌و که‌سه‌ی که فه‌رمان بدات به به‌خششێک، یان چاکه‌یه‌ک، یان ڕێکخستن و چاکسازی و ئاشتبوونه‌وه‌یه‌کی نێوان خه‌ڵکی، جا ئه‌وه‌ی (ئه‌و شێوازه چاکه‌یه) ئه‌نجام بدات و مه‌به‌ستی ته‌نها ده‌ستکه‌وتنی ڕه‌زامه‌ندی خوا بێت، ئه‌وه له ئاینده‌دا پاداشتی زۆرو بێ سنوور و گه‌وره‌ی پێده‌به‌خشین.
ئاشتى نانەوە لەنێوان خەڵکى پیشەى پێغەمبەرانە تەنها ئەو کەسانە بەم کارە هەڵدەستن کە گوێرایەڵى فرمانەکانى خودان , پاکى ناخ و دڵ و دەرونیان پاڵیان دەدات بەم کارە هەڵبستن چونکە خێر و ئارامیان خۆش دەوێت و رقیان لە شەر دەبێتەوە تا ئەگەر لاى کەسانێکى تریش بێت ناکۆکى ناهێلن ئەگەر لاى کەسانێکى تریش بێت و پیلانى خیانەتکاران هەلدەوەشێنەوە , وپێغەمبەرمان(صلى الله علیه وسلم) خودى خۆى ئاشتەوایى دەنایەوە لەنێوان بەگژداچوواندا عن سهل بن سعد –رضي الله عنه- أن أهل قباءٍ اقتتلوا حتى تراموا بالحجارة، فأخبر رسول الله صلى الله عليه وسلم بذلك، فقال: «اذهبوا بنا نصلح بينهم» (البخاري: 2693). لەسەهلى کورى سەعدەوە (رضي الله عنه) دەفەرموێت : کە خەلکى قەبا شەریان کردوو یەکتریان بەرد باران کردووە سا هەواڵیان بە پێغەمبەر(صلى الله علیه وسلم) دا فەرمووى «اذهبوا بنا نصلح بينهم» واتە: بابرۆین ئاشتیان بکەینەوە .
وە هەروەها, عن عمرة بنت عبد الرحمن قالت: سمعت عائشة تقول: “سمع رسول الله صلى الله عليه وسلم صوت خصوم بالباب، عالية أصوتهما، وإذا أحدهما يستوضع الآخر ويسترفقه في شيء، وهو يقول: والله لا أفعل، فخرج عليهما رسول الله صلى الله عليه وسلم فقال: «أين المتألي على الله، لا يفعل المعروف؟» فقال: أنا يا رسول الله، فله أيّ ذلك أحب” (متفق عليه). لە عومرەى کچى عبدالرحمان گووتى : گوێم لە عائیشە بوو گووتى پێغەمبەر(صلى الله علیه وسلم) گووێى لە ئاژاوەیەک بوو لەبەردەرگا دەنگیان زۆر بەرزبوو یەکێکیان داواى ئەوەى دەکرد کەهەندێک قەرزى لێ خۆش بێت و بەزەى پێدابێتەوە ئەوەى تریان دەى گوت سوێند بەخوا نایکەم , سا پێغەمبەر(صلى الله علیه وسلم) بۆیان دەرچوو گوتى ئەوا کێ یە سوێند بەخودا دەخوات کە کارى خێر ئەنجام نادات , کابرا گوتى منم ئەى پێغەمبەرى خودا , ئەوجا کاربرا وتى پێغەمەبەر چى پێخۆش بوو با ئەوابکات.
چونکە کاتێک پێغەمبەرى بینى کەئەم کارەى پێ خراپە لەراى خۆى پەشیمان بووەوە , وەلامى کارى خێرى دایەوە لەناخیەوە ویستى خوداو پێغەمبەرى خودا رازى بکات , سا شاهیدەکەمان ئەوەیە کە پێغەمبەرمان بۆیان دەرچووە دەرەوە تا ئاشتیان بکاتەوە , وە پێغەمبەرمان (صلى الله علیه وسلم) زۆر ویستى لەسەر ئاشتى نانەوە بووە وە ئاماژە و هانى خەڵکى داوە بۆ ئەم کارە , عن أبي هريرة -رضي الله عنه- قال: قال رسول الله صلى الله عليه وسلم: {كل سلامى من الناس عليه صدقة، كل يوم تطلع فيه الشمس، يعدل بين الاثنين صدقة، ويعين الرجل على دابته، فيحمل عليها، أو يرفع عليها متاعه صدقة، والكلمة الطيبة صدقة، وكل خطوة يخطوها إلى الصلاة صدقة، ويميط الأذى عن الطريق صدقة} (متفق عليه). لە ئەبو هورەیرەوە رضي الله عنه دەفەرموێت : پێغەمبەرمان (صلى الله علیه وسلم) دەفەرمووێت: (هەموو جومگەکانى لاشەى مرۆڤ صەدەقەى لەسەرە هەموو رۆژێک , ئاشتى بنێنەوە لەنێوان دووکەس صەدەقەیە , ووشەى باش صەدەقەیە , هەموو هەنگاوێک بۆنوێژ صەدەقەیە , وە لابردنى ئاستەنگ لەسەر رێگەى صەدەقەیە ) پێغەمبەرمان (صلى الله علیه وسلم) رونى کردەوە کە باشترین چاکەکان ئاشتەوایە لەنێوان خەڵکى دا.
عن أبي الدرداء -رضي الله عنه- قال: قال رسول الله صلى الله عليه وسلم: «ألا أخبركم بأفضل من درجة الصيام والصلاة والصدقة» قالوا: بلى يا رسول الله، قال: «إصلاح ذات البين، فإن فساد ذات البين هي الحالقة» (صحيح الترغيب: 2814).
لەئەبو دەرداوە رضی الله عنه گوتى پێغەمبەرمان (صلى الله علیه وسلم) دەفەرمووێت : ئایا پیتان بڵێم کەباشتر لە رۆژى و نوێژ و چاکەکردن چی یە؟ گوتیان بەڵێ ئەى پێغەمبەرى خودا فەرمووى : ئاشتى نانەوە لەنێوان خەڵکى , چونکە تیکدانى نێوان خەڵکى مردنە , یان داماڵینى ئیمانە لەخاوەنەکەى.
جالێرەدا پێغەمبەرمان (صلى الله علیه وسلم) بۆمان روون دەکاتەوە کە چاکساز (ئاشتکەرەوە) لەنێوان خەڵکى پلەیەکى باشترى هەیە لە نوێژکەرو رۆژوگر و چاکەکار .
وعن عبد الله بن عمرو -رضي الله عنهما- قال: قال رسول الله صلى الله عليه وسلم: «أفضل الصدقة إصلاح ذات البين» (صحيح الترغيب: 2817). لە عبدالله ى کورى عومەر رضی الله عنهما گوتى پێغەمبەرمان (صلى الله علیه وسلم) فەمووى : (باشترین چاکە ئاشتى نانەوەیە لەنێوان خەڵکى).
وعن أنس -رضي الله عنه- أن النبي صلى الله عليه وسلم قال لأبي أيوب: «ألا أدلك على تجارة؟» قال: بلى. قال: «صل بين الناس إذا تفاسدوا، وقرب بينهم إذا تباعدوا» (صحيح الترغيب: 2818). لە ئەنەسەوە رضی الله عنه کە پێغەمبەر صلى الله عنه بە باوکى ئەیوبى فەرموو : ئایا بازرگانیەکت نیشان بدەم ؟ گووتى بەڵێ فەرمووى :خەڵکى بەیەکتر بگەیەنە ئەگەر نێوانیان خراپ بوو , وە لەیەکتریان نزیک بکەرەوە ئەگەر دوورکەوتنەوە .
عن أبي أيوب -رضي الله عنه- قال: قال لي رسول الله صلى الله عليه وسلم: «يا أبا أيوب: ألا أدلك على صدقة يحبها الله ورسوله؟ تصلح بين الناس إذا تباغضوا وتفاسدوا» (صحيح الترغيب: 2820). باوکى ئەیوب رضی الله عنه گوتى : پێغەمبەرمان (صلى الله علیه وسلم) پێى فەرمووم : ئەى باوکى ئەیوب ئایا چاکەیەکت نیشان بدەم کەوا خوداو پێغەمبەرەکەى خۆشیان دەوێت؟ ئاشتى بەرپابکە لەنێوان خەڵکیدا لەکاتى تورەبوون و تێکچوونى نیوانیان .
عن أبي هريرة -رضي الله عنه- عن رسول الله صلى الله عليه وسلم قال: «ما عمل شيء أفضل من الصلاة، وصلاح ذات البين، وخُلُق جائز بين المسلمين» (صحيح الترغيب: 2816). لە ئەبوو هورەیرەوە رضی الله عنه : لەپێغەمبەرمان (صلى الله علیه وسلم) وە فەرمویەتى : هیچ کارێک ئەنجام نەدراوە باشتر لەنوێژکردن تەنها چاکرکدنەوەى نیوان خەڵکى نەبێت.
والإمام الأوزاعي -رحمه الله- يقول: “ما خطوة أحب إلى الله عز وجل من خطوة في إصلاح ذات البين”. وە ئیمامى ئەوزاعى رەحمەتى خوداى لێبێت : دەلێت : هیچ هەنگاوێک خۆشەویسترنیە لاى خوداى گەورە لە هەنگاونان بۆ چاکردنەوەى نێوان خەلکى . وەبایەخدان بە ئاشت کردنەوەى موسلمانان واى کردووە کەرێگە بەدرۆکردن بدرێت لەگەڵ ئەوەى چەندە ناشرین وحەرامە .
عن أُم كلثوم -رضي الله عنها- أنها سمعت رسول الله صلى الله عليه وسلم يقول: «ليس الكذاب الذي يصلح بين الناس، فينمي خيرا، أو يقول خيرا» (متفق عليه). لە ئوم کەلسوم رضی الله عنها کە گووتى گوێم لە پێغەمبەر (صلى الله علیه وسلم) بووە دەى فەرموو : درۆزن ئەوکەسەنیە کەنێوان خەڵکى چاکدەکاتەوە.
وە لەریوایەتیکى ترى دەڵێت پێغەمبەرمان صلى الله علیه وسلم دەفەرموێت : درۆى نەکردوە ئەوەى نێوان دووکەس چاکدەکاتەوە .
وەیاساش پێى وایە کەهیچ غرامەیەکى لەسەر نیە ئەوەى ئەم جۆرە درۆیە دەکات , ئەمەش وەک رێزیک بۆ ئەم کارەى و دان پێدانانێک بەگرنگى رۆلەکەى و ئاینى ئیسلامی پیرۆزیش بەواجبى داناوە کە مرۆڤە ژیرەکان ببن بەنێوەندگیر لەنێوان بەگژداچواندا , و هەلسن بە ئاشتى نانەوە لەنێوان خەلکى و راگرتنى ستەم کار لەشوێنى خۆى , بۆئەوەى رێگرى بکەن لە خراپەکاریەى لەدەرەئەنجامى ئاژاوە و جیاوازى دروست بووە و ئاشتى نانەوە :چاکسازى: رێگەو زانستى خۆى هەیە کە بەلگە شەرعیەکان ئاماژەى پێدەکەن وە دڵسۆزان و چاکسازان لەسەرى رۆیشتوون و لەفقهى چاکسازى ئەمانەن:-
نیەت پاکى , چاکسازى لەپێناو خودا ئەنجام بدات , خۆپاراستن لە سوودى تاکەکەسى و دونیایی , خۆئەگەر کەسەکە دڵسۆزبێت خوداى گەورە موەفەقى دەکات وە کارەکە رێکدەکەوێت بەڵام ئەگەر لەپێناو ریابازى و ناوبانگ و خۆزل کردن بێت ئەوا جگە لەوەى هیچ پاداشتێکى نابێت بەڵکو کارەکەش سەرناگرێت موەفەق نابێت .
خوداىگەورە دەفەرمووێت: {ومن يفعل ذلك أبتغاء مرضاة الله فسوف نؤتيه أَجرا عظيما} [النساء: 114].
جا ئه‌وه‌ی (ئه‌و شێوازه چاکه‌یه) ئه‌نجام بدات و مه‌به‌ستی ته‌نها ده‌ستکه‌وتنی ڕه‌زامه‌ندی خوا بێت، ئه‌وه له ئاینده‌دا پاداشتی زۆرو بێ سنوور و گه‌وره‌ی پێده‌به‌خشین.
وەزۆربەىهەوڵەکانى ئاشتەواى لەبەر ئەوە سەر ناگرێت چونکە هەواڵەکەى بلاو دەبێتەوە و قسەوقسەلۆکى زۆرى لەسەردەکرێت و چاکسازى دەبێت قسەى خێر بگێردرێتەوە وە قسەى شەریش بشاردرێتەوە و چاکسازى دەبێت باش بزانیت کە شەر بەشەر کۆتایى نایەت وە ئاگر بەئاگر ناکوژێتەوە بەڵام بەخێر دەکوژێتەوە خراپە تەنها بەچاکە دادەمرکێت , وە لێرەدا پێویست دەکات بەگژداچووەکان بەشێک لەمافەکانیان لەدەست بدەن وە چاکساز دەبێت باش بزانێت کە ناخى مرۆڤ بۆگەنە بۆیە پێویست دەکات کە زۆر ئارام بگرێت بە گوێرایەلى کردنى فەرموودەکانى خوداى گەورە کە دەفەرموێت : {والصلح خير وأحضرت الأنفس الشح وإن تحسنوا وتتقوا فإن االله كان بما تعملون خبيرا} [النساء: 128] هه‌میشه ڕێکه‌وتن و ته‌بایی شتێکی چاک و په‌سه‌نده، هه‌رچه‌نده خه‌ڵکی به سروشت حه‌ز به‌ره‌زیلی ده‌که‌ن و ته‌نها به‌رژه‌وه‌ندی خۆیان ده‌وێت، (ئه‌گه‌ر قیامه‌ت و به‌هه‌شت و دۆزه‌خ له‌به‌رچاو نه‌گیرێت) جا ئه‌گه‌ر چاکه‌کارو ڕه‌فتارجوان بن و خاوه‌ن ته‌قواو پارێزکار بن ئه‌وه دڵنیابن به‌ڕاستی خوا هه‌میشه‌و به‌رده‌وام ئاگایه به کارو کرده‌وه‌تان.
بەڵام لەبەرامبەر ئەم ناخانە کەسانێکى چاکسازهەن کە هەوڵ و کۆشش وکات وئارام دەگرن تا ئاشتەواى دەهێنە ئاراوە , ئاینى پیرۆزى ئیسلام ئەم چاکانەیان لەیاد ناکات و لە زەکاتدا بەشى داون خودا گەورە دەفەرموێت : {…… والغارمين وفي سبيل الله وابن السبيل فريضة من الله واالله عليم حكيم} [سورة التوبة: 60]. والغارمون قسمان: أحدهما: الغارمون لإصلاح ذات البين. والثاني: من غرم لنفسه ثم أعسر.
باجدەرەکان دووبەشن :یەکەمیان : ئەوانەى باجى ئاشتکردنەوەى نێوانیان داوە , دووەمیان : باجى خودى ئینجا قەرزار بووە سا ئەم لەپارەى زەکات بەشێکى پێ دەدرێت تاقەرزەکەى دەداتەوە و دەبێت چاکساز هەمیشە ئەم ئایەتەو فەرموودانە بیر ئەو کەسانە بێنێتەوە کە هانى لێخۆشبوان دەدات وە ئەو کەسانەش دەترسێنێت کە داواى لێکترازان دەکەن و لەکۆتایدا پێویستە دروشمى پێغەمبەرى خودا شوعەیب علیه سلام : دروشمى چاکسازان بێت : {قال يا قوم أرأيتم إن كنت على بينة من ربي ورزقني منه رزقا حسنا وما أريد أن أخالفكم إلى ما أنهاكم عنه إِن أريد إلا الإصلاح ما استطعت وما توفيقي إلا بالله عليه توكلت وإِليه أنيب} [هود: 88]. شوعه‌یت وتی: ئه‌ی قه‌وم و خزمه‌کانم هه‌واڵم بده‌نێ ئه‌گه‌ر منتان بینی و بۆتان ده‌رکه‌وت که له‌سه‌ر به‌رنامه‌یه‌کی ڕێك و ڕۆشنم له‌لایه‌ن په‌روه‌ردگارمه‌وه و هه‌ر له‌لایه‌ن خۆشیه‌وه ڕزق و ڕۆزی جوان و باشی داومه‌تێ، منیش نامه‌وێت قه‌ده‌غه‌ی شتێکتان لێ بکه‌م، که‌چی خۆم وه‌ك ئێوه نه‌که‌م (چی به ئێوه بگه‌یه‌نم خۆم له پێشدا ئه‌نجامی ده‌ده‌م) من هیچم ناوێت ته‌نها چاکسازی نه‌بێت، به‌گوێره‌ی توانام، ڕێکخستنی کارم به‌ده‌ستی که‌س نیه به‌ده‌ستی خوا نه‌بێت، پشت و په‌نام هه‌ر به‌و به‌ستووه و هه‌ر بۆ لای ئه‌ویش ده‌گه‌ڕێمه‌وه.
وەدەبێت هەموو موسلمانێک خۆى بخاتە شوێنى موسلمانان و ئەوەى بۆخۆى پێى خۆشە بۆ موسلمانان پێى خۆش بێت و ئەوەى حەزى لێناکات بۆ موسڵمانانیشى حەز لێنەکات و ئەمە بەسە بۆ هەموو موسلمانێک کە لەلایەن ئەم هاوەلە بۆمان دەگێریتەوە .
عبد الله بن عمرو بن العاص -رضي الله عنه- قال: قال رسول الله صلى الله عليه وسلم: «من أحب أن يزحزح عن النار ويدخل الجنة فلتأته منيته وهو يؤمن بالله واليوم الآخر، وليأت إلى الناس الذي يحب أن يؤتى إليه» (مسلم: 1844/ 1472، 1473/ 3).
عبدالله ى کورى عەمرى کورى عاصدا هاتووە رضی الله عنه گووتى پێغەمبەرمان صلى الله علیه وسلم دەفەرموێت : ئەوەى پێى خۆشە دوورکەوێتەوە لە ئاگر بچێتە بەهەشتەوە با پێش ئەوەى بمریت باوەر بهێنێت بەخواو رۆژى دواى وە ئەوەى بۆ خۆى پێخۆشە بۆ موسڵمانانیشى پێ خۆشبێت.
بەم شێوەیە کارەکان بەویستى خودا راستەرێ دەبن و ئەم کارەپێویستى بە ئارامیێکى جوان هەیە , وە ئەگەر واز لەم کارە هێنرا ئەوا شەرو ئاژاوە و دورکەوتنەوە بڵاو دەبێتەوە و خەڵکى و سەروەت وسامان لەناو دەچن وە ئەوەى خواى گەورە فرمانى پێ کردووە بگات دەپچرێت و شنەباى کۆمەڵ بوون دەروات نامێنێت , خوداى گەورە دەفەرموێت: { وأطيعوا الله ورسوله ولا تنازعوا فتفشلوا وتذهب ريحكم} [الأنفال: 46].
گوێڕایه‌ڵی خواو پێغه‌مبه‌ره‌که‌شی بکه‌ن له هه‌موو کردارو گوفتارێکداو ئاشووب و ئاژاوه مه‌گێڕن و مه‌چن به‌گژ یه‌کدا، خۆ ئه‌گه‌ر بچن به‌گژ یه‌کداو یه‌کتر بشکێنن، ئه‌وه شکست و لاوازی ڕووتان تێده‌کات و هه‌یبه‌ت و شکۆداری و ده‌سه‌ڵاتتان له‌به‌ین ده‌چێت و ده‌بێت خۆگرو نه‌فس درێژ بن (هه‌م له مه‌یدانی جه‌نگدا، هه‌م له‌ناو یه‌کتردا) چونکه به‌ڕاستی خوا یارو یاوه‌ری خۆگرو ئارامگرانه.
وە حەمدوستایش بۆخوداى گەورە.
