بەڕاستی گرنگترین وچاکترین بەشی ئیسلام، ئامۆژگاری کردنی خەڵکی وئاراستە کردنیانە بۆ چاکە و شوێن کەوتنی ڕێگای ڕاست، ئەو ڕێگەیەی کە دەمانگەیەنێت بە پەروەردگار، وە ئارامگرتن لەسەری ، وەئاگادارکردن و ترساندنی خەڵکی بەدوورکەوتنەوە لەو وتە وکردارانەی کەپێچەوانەی فەرمانی خواو پێغەمبەرکەیەتی ( صلی اللە علیە وسلم) وەدەبێتە مایەی توڕەبوونی خوایی بەرامبەرمان ، وەدووریمان لەبەزەیی پەروەردگارە هەر بۆیە فەرمان کردن بەچاکە وقەدەغەکردنی خراپەکاری، پلەوپایە یەکی بەرزی هەیە لەئیسلامدا ، بگرە هەندێ لەزانایان بەپایەی شەشەمی دادەنێن لە بنچینەو پایەکانی ئیسلام،وەك دەبینین خوای گەورە پێشی خستووە بەسەر ئیمان هێنانیشدا وەك دەفەرموێت(كنتم خير أمة أخرجت للناس تأمرون بالمعروف وتنهون عن المنكر وتؤمنون بالله ولو آمن أهل الكتاب لكان خيرا لهم منهم المؤمنون وأكثرهم الفاسقون (110) ال عمران)
واتە:ئەی موسڵمانان ئێوە چاکترین گرۆو کۆمەڵن بۆ خەڵکان چونکە فەرمان دەکەن بەچاکەو ڕێگری کاری خراپە دەکەن وەباوەرتان هێناوە بە (اللە)، وەلە سورەتی (التوبة ) دا خوای گەورە فەضل وگەورەیی ئەم کارە دەدات بەسەر نوێژ و زەکاتیشدا، وەك دەفەرموێت: والمؤمنون والمؤمنات بعضهم أولياء بعض يأمرون بالمعروف وينهون عن المنكر ويقيمون الصلاة ويؤتون الزكاة (التوبە٧١)
واتە:باوەڕداران لەنێر ومێ هەندێکیان دۆست وپشتیوانن بۆ هەندێکی تریان،فەرمان دەکەن بەچاکە ونەهی دەکەن لە خراپە و ووتەوکرداری ناشایستە، وەنوێژەکانیان بەئەنجام دەگەیەنن و زەکاتی ماڵیان دەردەکەن … وەك لێرەدا دەبینین گرنگی ئەوکارەگەورەیە وکاریگەری بە هێزی لە ژیانی تاك و کۆمەڵ وهەموو ژیانی گەڵاندا.
ابن القیم(رحمە اللە) دەفەرموێت(الجهاد بالحجة واللسان مقدم علی الجهاد بالسیف السنان) .
واتە:(هەوڵدان وکۆشش کردن بە بەڵگەو بەزبان(واتەفەرمانکردن بەچاکەو ئامۆژگاری چاك)لەپێشترە لە جیهاد کردن بەشیر وتیر) ، وە ئاشکراشە بەهەستان بەوکارە مەزنە کۆمەڵگە بەرەو چاکە وتەبایی دەڕوات و خۆشی ڕوودەکاتە کۆمەڵگەو شەڕو خراپەکاری لێ بەدوور دەبێت.
بەڵام بەوازهێنان لەو کارە گرنگە ، سەرەنجامێکی خراپ روودەکاتە کۆمەڵگەو ، کارەساتی گەورە ڕوودەدات، وەگەندەڵی وفەساد زۆر دەبێ، کۆمەڵی موسڵمانان پارچەپارچە دەبن، دڵەکانڕەق دەبن ولاوازی و بێ توانایی ڕوودەکاتە موسڵمانان، وە دەنگی بەتاڵ و گومڕایی بەرز و بڵند دەبێ و خراپەکاری بە ئاشکرا بڵاو دەبێتەوە.
گەورەیی وپاداشتی فەرمان بەچاکەو جڵەوگیری خراپە
یەکەم:-کاری هەموو پێغەمبەران و نیرراوانی خوای گەورەیە(علیهم الصلاة والسلام) وەك خوای گەورە دەفەرموێت: (ولقد بعثنا في كل أمة رسولا أن اعبدوا الله واجتنبوا الطاغوت )(النحل ٣٦)
واتە:بەڕاستی ئێمە پێغەمبەر ونێرراومان ناردووە بۆ هەمووگرۆوکۆمەڵگەیەك، تا بانگەوازیان بکەن کە بە تەنها (اللە) بپەرستن وبەدووربن لەهەموو بت پەرستی یەك.
دووەم: سیفەت وکاری بڕوادارانی ڕاستەقینەیە، وەك خوای گەورە دەفەرموێت: ( التائبون العابدون الحامدون السائحون الراكعون الساجدون الآمرون بالمعروف والناهون عن المنكر والحافظون لحدود الله وبشر المؤمنين )(التوبە١١٢)
واتە:برواداران کەسانێکن تەوبەکار وعیبادەت کارو سوپاس بژێرن، وەڕێگە دەبڕن لەپێناو زانست وشارەزابووندا، وەکڕنووش بەرو سوجدە بەرن بۆخوای خۆیان،بەتەنها، وەفەرمان دەکەن بەچاکە ونەهی دەکەن لەخراپە،وەپارێزگاری لەسنوور و حەرام کراوەکان دەکەن و ناکەونە ناو شتەیاساغ کراوەکانەوە، وەئەی محمد(صلی اللە علی وسلم) بە بڕوادارانی ئاوا مزگێنی بدە.
سێیەم:- کارێکی سوپاس کراوە لای پەروەردگار و سیفەتی پیاو چاکانە، وەك خوای گەورە دەفەرموێت: ( يؤمنون بالله واليوم الآخر ويأمرون بالمعروف وينهون عن المنكر ويسارعون في الخيرات وأولئك من الصالحين )(ال عمران:١١٤)
واتە: باوەڕیان بەخوای گەورە ورۆژی دوایی هێناوە و فەرمان دەکەن بە چاکەو نەهی دەکەن لەخراپە، وەخێرایی وپێشبڕکێ دەکەن بۆکردنی کاری چاکەو بەدەست هێنانی پاداشت، ئەوانە لەپیاوچاکانن.
چوارەم:- هۆکاری خێروچاکەیە بۆ کۆمەڵگای ئیسلام وەك خوای گەورە دەفەرموێت: (كنتم خير أمة أخرجت للناس تأمرون بالمعروف وتنهون عن المنكر وتؤمنون بالله) (ال عمران ١١٠)
واتەکەی پێشتر ڕوون کرایەوە.
پێنجەم:- هۆی جێگیربون وبەهێزبوونی موسڵمانانە لەسەر زەوی وەك خوای گەورە دەفەرموێت( الذين إن مكناهم في الأرض أقاموا الصلاة وآتوا الزكاة وأمروا بالمعروف ونهوا عن المنكر ولله عاقبة الأمور) (الحج ٤١)
واتە: دۆستانی خوا-کەسانێکن کەجێگیر وبە هێزیان دەکەین لەسەر زەوی ونوێژەکانیان بەجێ دێنن و زەکاتی ماڵیان دەدەن فەرمان دەکەن بەچاکەو نەهی دەکەن لەخراپە. وەئارامی هەموو کاروبارێك بە دەست خوایە.
شەشەم:- یەکێکەلە هۆکارەکانی سەرکەوتن وزاڵ بوون بەسەر دەژمنان دا وەك خوای گەورە دەفەرموێت: (ولينصرن الله من ينصره إن الله لقوي عزيز) (الحج ٤٠)
واتە: بەڕاستی خوای گەورە کەسانێك سەردەخات کەبەڕاستی دینی خوای گەورەسەربخەن ئەویش بەگەیاندنی وڕون کردنەوەی بۆخەڵکی، وەخوای گەورە زۆر بەتوانا وخاوەن دەسەڵاتە.
حەوتەم:- دەست کەوتنی پاشتی زۆر مەزن لەئەنجامی هەستان بەوکارە گرنگە، وەك خوای گەورە دەفەرموێت: (لا خير في كثير من نجواهم إلا من أمر بصدقة أو معروف أو إصلاح بين الناس ومن يفعل ذلك ابتغاء مرضات الله فسوف نؤتيه أجرا عظيما) (النساء ١١٤)
واتە :لەچپە چپ وکۆڕبەسستنی نهێنی ئەوان هیچ خێرێك نییە، مەگەر کەسێك فەرمان بدات بە بەخشین وکاری چاکە وناوبژیوانی نێوانی خەڵکی.
هەرکەسێ کاری واتەنها لەپێناوی خوای گەورەدا ئەنجام بدات، ئەوا پاداشتی زۆر مەزنی بۆ هەیە.
وەپێغەمبەر(صلی اللەعلیە وسلم) دەفەرموێت:(من دعا إلى هدى، كان له من الأجر مثل أجور من تبعه؛ لا ينقص ذلك من أجورهم شيئا) مسلم(2674).
واتە:هەرکەسێك بانگەوازی کەسێ بکات وڕێنمووی بکات بۆ کاری چاك ، ئەواپاداشت بۆئەم کەسە دەنوسرێت،بەقەدەر پاداشتی ئەوکەسەی کەشوێن بانگەوازەکە کەوتووە وکاری چاك ئەنجام دەدات بەبێ ئەوەی لەپاداشتی هیچ کامیان کەم بکات.
هەشتەم:- یەکێکە لەو هۆکارانەی کە دەبێتە هۆی سڕینەوەی تاوانەکان.
وەك پێغەمبەر(صلی اللە علیە وسلم) دەفەرموێت: (فتنة الرجل في أهله وماله، ونفسه وولده، وجاره؛ يكفرها الصيام والصلاة والصدقة، والأمر بالمعروف والنهى عن المنكر) اخرجە:مسلم(7213)
واتە:ئەوتاوان و ناڕەحەتیانەی کەمرۆڤ بەهۆی کەسووکار وماڵ ومنداڵ ودراوسێ ونەفسی خۆیەوە تووشی دێت،ئەوابەهۆی ڕۆژوو و نوێژو بەخشین وفەرمان بەچاکە ونەهی لەخراپە دەسڕێتەوە و نامنێت.
نۆیەم:-دەبێتە هۆی بەدەست هێنانی ڕەحم وبەزەیی خوای گەورە، وەك دەفەرموێت(والمؤمنون والمؤمنات بعضهم أولياء بعض يأمرون بالمعروف وينهون عن المنكر ويقيمون الصلاة ويؤتون الزكاة ويطيعون الله ورسوله أولئك سيرحمهم الله إن الله عزيز حكيم)(التوبە:٧١)
واتە:(باوەڕداران لەنێرو مێ هەندێکیاندۆست وپشتیوانن بۆ هەندێکیتریان، فەرمان دەکەن بەچاکە وە نەهی دەکەن لەخراپە، وەنوێژەکانیان بەئەنجام دەگەیەنن،وزەکاتی ماڵیان دەدەن، وگوێڕایەلی فەرمانەکانی خوای گەورە وپێغەمبەر(صلی اللە علیە وسلم) دەکەن، ئەوانە نزیکن لەبەزەیی خوایی یەوە،وە خوای گەورەخاوەنی توانایی و داناییە).
دەیەم:-هەستان بە فەرمان بە چاکە ونەهی لەخراپە دەبێتە قەڵغانێك بۆ پارێزگاری لەپێنج بنەما گشتییە گرنگەکان کەبریتین لە:ئاین(الدین) وە گیان(النفس)وە هۆش(العقل)وە کەسێتی(العرض) وە ماڵ و سامان(المال)، وەپاداشت و فە ضلی زۆر زیاتری هەیە جگە لەوەی کەباس کرا.
بەڵام کاتێك کەواز لەو کارە گرنگە هێنرا ئەوا فەچلی خاوەن زانیاری یەکان نامێنێت وخراپەکاری لەوشکایی و ئاودا بڵاو دەبێتەوەو، چەندەها کاری گەورە وترسناك لەکۆمەڵگەدا ڕوو دەدەن لەوانە:
1/لەناوچوون ونارەحەت بوونی خەڵکی وجێگیر بوونی سزای خوایی لەسەریان وەك خوای گەورە دەفەرموێت(واتقوا فتنة لا تصيبن الذين ظلموا منكم خاصة)(الانفال:25)
واتە:خۆتان بپارێزن لەسزاو ناڕەحەتییەکی خوایی کە بەتەنها ستەم کاران وتاوان بارانتان ناگرێتەوە.
((عن حذيفة(رضي الله عنه)مرفوعا: والذي نفسي بيده لتأمرن بالمعروف ولتنهون عن المكرأوليوشكن الله أن يبعث عليكم عقابا منه ثم تدعونه فلايستجاب لكم)).
واتە:(سوێند بەوخوایەی کەگیانی منی بەدەستە، فەرمان دەکەن بەچاکە ونەهی دەکەن لەخراپە، یان ئەگەر وانەکەن نزیکە کەخوای گەورە سزایەکتان بۆ بنێرێت، پاشان داوالەخوای گەورە دەکەن کەسزاکەتان لەسەر لابچێت بەڵام وەڵام نادرێنەوە)،وەکاتێ عائشە(رضي الله عنها ) دایکی باوەرداران بە پێغەمبەری فەرموو(صلی اللە علیە وسلم) ((أنهلك وفينا الصالحون)) ، واتە:ئایە لەناودەچین لەگەڵ ئەوەشدا پیاوی چاك و صاڵح لەناوماندا هەیە، پێغەمبەر (صلی اللە علیە وسلم)فەرمووی ((نعم إذا كثرالخبث)).
واتە: بەڵێ لەناو دەچن کاتێك کەخراپەکاری زۆر بوو،
2/گیرانەبوون و وەڵام نەدانەوەی نزاوپاڕانەوە.
لەعائیشەوە(رضي الله عنها ) کەواپێغەمبەر(صلی اللە علیە وسلم) فەرموویەتی(مروا بالمعروف وانهوا عن المنكر قبل أن تدعوا فلا يستجاب لكم) ابن ماجە (4004)
واتە:فەرمان بکەن بەچاکەو نەهی بکەن لەخراپە، پێش ئەوەی خوای گەورە داواکانتان وەڵام نەداتەوە، بەهۆی بێ ئاگایی تان لەفەرمان کردن بەچاکە.
3/جێگیربوونی نەفرینی خوایی ودووبون لەڕەحمەتی خوای گەورە، بەهۆی فەرمان نەکردن بەچاکە ونەهی نەکردن لەخراپە،هەروەك چۆن خوای گەورە نەفرینی کرد لە(بني اسرائیل) لەبەر ئەوەی ڕێگریان نەکرد لەوانەی کە کاری خراپ وناشایستەیان ئەنجام دەدا، وەك خوای گەورە دەفەرموێت(لعن الذين كفروا من بني إسرائيل على لسان داوود وعيسى ابن مريم ذلك بما عصوا وكانوا يعتدون , كانوا لا يتناهون عن منكر فعلوه لبئس ما كانوا يفعلون)(المائدە:78-79) .
4/دەبێتە هۆی گەشەسەندن وبڵاوبوونەوەی سەرپێچی وتاوان وبێ باوەڕی، وەتاوان وخراپە لای خەڵکی دەڕازێتەوە وخەڵکی بەردەوام دەبن لەسەر تاوان وبێ فەرمانی خوای گەورە.
5/دەبێتە هۆی بڵاوبوونەوەی نەفامی ونەزانین، وەکاڵ بوونەوەی زانست، وەخەڵکی دەکەنەوە ناو تاریکی یەکی زۆر ترسناکەوە کەبەرەبەیانی لەدوانایەت، وەسزای خوای گەورە دەستەبەر دەبێ بۆئەوانەی کە ئەوکارە گرنگەیان پشت گوێ خستووە، کەبەمەش دوژمنان ودووڕووەکان زاڵ دەبن بەسەر موسڵماناندا، لاوازی لەموسڵمانان دەردەکەوێت وتواناو هەیبەتیان لەدەست دەدەن.
برای موسوڵمان:پێویستە بەچاوێکی کەم بایەخەوە تەماشای ئەم بەشەی ئیسلام نەکەیت، چونکە کارێکی زۆر مەزن لەئیسلامدا وەك (حمد بن عتیق) (رحمە اللە) دەفەرموێت (فلو قدر أنرجلا يصو النهار ويقوم الليل ويزهد في الدنيا كلها، وهو مع هذالا يغضب لله، ولا يتمعروجهه، ولايحمر،فلا يأمر بالمعروف ولا ينهى عن المنكر، فهذا الرجل من أبغض الناس عند الله، وأقلهم دينا، وأصحاب الكبائر أحسن عند الله منه)
واتە:ئەگەر وادانرا کەسێك بەرۆژ بەڕۆژووە وبەشەویش شەونوێژ دەکات، وەلە دونیادا خۆی لە حەرام وشوبهەکانیش دەپاێزێ، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا لەپێناوی خوای گەورەدا توڕەنەبێت وڕووی گرژنەکات،وەفەرمان نەکات بەچاکە ونەهی نەکات لەخراپە، ئەوابەبێزراوترین کەس دادەنرێت لای پەروەردگار،وەکەم ترین دینی هەیە، ئەوانەی کە تاوانە گەورەکان (کبائر الذنوب) ئەنجام دەدەن لای خوای گەورە چاکترن لەم کەسە.
هەنگاوەکانی فەرمان بە چاکەوجڵەوگیری لە خراپە
1/ناساندن و ئاشکراکردن.
زۆرجار کەسێك کە هەڵدەستێ بەتاوانێك، هیچ لای ئاشکرا نییە کەئەمە تاوان بێ، بەڵکو هەندێ جار وادەزانی چاکەیەکی کردووە،بەڵام لەڕاستیدا وانییە، بۆیە پێویستە سەرەتا بۆی روون بکرێتەوە لەسەرچاوڕۆشنی،وەخستنە ڕووی کردەوە چاکەکان و پاداشتی خوایی بۆیان، ئەمەش بەخوڕەوشتی جوان وهێمنی دەبێ.
2/ئەمەش بەترساندن لەسزای خوایی بەرامبەر تاوانباران وخستنە ڕووی ئاسەواری تاوان خراپە کاری ئەمەش بەلەسەر خۆیی و بەزەیی دەبێ، وەك پێغەمبەر(صلى اللە علیە وسلم) دەفەرموێت:( الدین النصيحة، الدين النصيحة، الدين النصيحة، ٠٠٠٠٠٠٠) اخرجه مسلم .
واتە(دین ئامۆژگاریە،دین ئامۆژگاریە، دین ئامۆژگاریە،٠٠٠٠٠٠)٠
3/چەندبارەکردنەوەو ماندووبوون لە ئامۆژگاری خەڵکی:چونکە پێغەمبەران(علیهم الصلاة والسلام) ونێرراوانی خوای گەورە، بەردەوام فەرمانیان دەکرد بە چاکە کەگەورەترینیان یەك خواپەرستی بوو، وەنەهی یان دەکرد لەتاوان و خراپەکاری کەگەورەترین تاوان هاوەڵ بۆخوا دانانە، وەچەندین ساڵ بەڕۆژوو بەشەو بەردەوام بوون بەبێ ئەوەی ماندووببن یاخود دەست بەرداری کارەکەیان ببن.
4/فەرمان بەچاکەو نەهی لەخراپە،واپێویست دەکات کە ئەوکەسە نەرمی و لەسەر خۆیی هەبێ ودڵ و دەروونی فراوان بێت وە ئارامگربێت وهەوڵی تەنها بۆ سەرخستنی نەفسی خۆی نەبێت ودەبێت بەبەزەیی بێ بەرامبەر بەخڵکی،هەموو ئەمانەش دەبێتە هۆی سەرکەوتنی لەکارەکەیدا، وەیارمەتی دانی خوایی بۆی.
پێغەمبەر(صلى الله عليه وسلم) دەفەرموێت: ( ان الرفق لا يكون في شيء الا زانه ولا ينزع من شيء الا شانه) اخرجە:مسلم(٦٥٤٩)
واتە:(نەرموو نیانی ولەسەرخۆیی لەهەرکارێکدا بێ،ئەوکارە جوان وڕازاوەدەکات،وە نەرم ونیانی لەهەر کارێدا نەبێت، ئەوا ئەو کارە ناشرین وقێزەون دەبێت) .
5/بۆکەسێ کەخێزان و منداڵی هەبێ،دەتوانین دوای کەڵك نەبونی ئامۆژگاری، جیابوونەوەو دوورکەوتنەوەەلێدان بەکاربهێنێت لەگەڵیان بۆ ئەوەی لەسنووری شەرع دەرنەچن.
خوێنەری بەڕێز:-
گۆڕینی خراپەکاری چەند پلەیەکی هەیە، وەك پێغەمبەر(صلى الله عليه وسلم) دەفەرموێت: (من رأى منكم منكرا ، فليغيره بيده، فإن لم يستطع فبلسانه، فإن لم يستطع فبقلبه، وذلك أضعف الإيمان) مسلم ١٤٠.
واتە: هەریەکێ لەئێوە کارێکی ناشیاوی بینی با بەدەستەکانی بیگۆڕێ، ئەگەرنەیتوانی بابەزوبانی، ئەگەرهەر نەیتوانی ، بابەدڵی پێی ناخۆش بێت، کەئەمەیان لاوازترینی ئیمانە.
قال شیخ الاسلام إبن تیمیة(رحمە اللە): (ومن لم یکن في قلبە بغض مایبغضە اللە ورسولە من المنکر الذي حرمه من الكفر و الفسوق والعصيان ، لم يكن في قلبه الايمان الذي أوجبه الله عليه، فإن لم يكن مبغضا لشيء من المحرمات أصلا لم يكن معه أيمان أصلا).
واتە:(هەرکەسێ لەدڵیدا ڕق لێبونی نەبێ بەرامبەر بەو کردەوانەی کەکارێکی قێزەون وبێزراوە لای پەروەردگار وپێغەمبەر(صلى الله عليه وسلم)،لەکوفر ولاساری لە فەرمانی خواو سەرپێچی کردنی،ئەوە لەدڵیدا ئەو باوەڕە جێگیرنەبوە، کەخوای گەورە لێی داواکردو،وەئەگەر ڕقی نەبێتەوە بەرامبەر هیچ یەکێ لەحەرامکراوەکان، ئەوا بەهیچ شێوەیەك ئیمانی نی یە).
مەرجەکانی فەرمانکار بەچاکەو
ڕێگر لەخراپە
بۆکەسێك کە فەرمان بەچاکەو نەهی لەخراپە دەکات پێویستە چەند مەرجێکی تێدابێ، لە گرنگترین ئەومەرجانە:-
یەکەم: پێویستە شارەزابێ بەدینی خوا(قورئان و فەرموودە صەحیحەکانی پێغەمبەر(صلى الله عليه وسلم) تاووتەکانی گونجاو بێ لەگەڵ دینی خوادا(الموافقة للشرع) وە ئاگاداربێ لەحەرام و حەڵاڵ کراوەکان و بێ دەنگ بێ لەشتێك کە نایزانی،تاوەکو بەدووربێ لەفەتوا دانی هەڵە،خوای گەورە دەفەرموێت: (ولا تقف ما ليس لك به علم إن السمع والبصر والفؤاد كل أولئك كان عنه مسئولا) (الاسرا ء ٣٦)
واتە: وەزێدەڕەوی مەکە لەو شتانەی کە نایزانی، چونکە بەڕاستی گوێ وچاو و دڵ هەموویان بەرپرسن، ئەوووتەو کردارانەی کەبەجێت هێناوە.
وەهەروەها پێویستە کارەکەی تەنها لەبەر خوابێت و دووربێت لەهەر بینین و بیستنێك (الریاء والسمعة)چونکە دەبێتە هۆی هەڵوەشانەوەی کردەوەکە و دەست نەکەوتنی هیچ پاداشتێك، پێغەمبەر(صلى الله عليه وسلم) لەفەرمودەیەکی قودسیدا دەفەرموێت، خوای گەورە فەرموویەتی:((أنا أغنى الشركاء عن الشرك ، فمن عمل عملا أشرك فيه معي غيري تركته وشركه)) اخرجە مسلم ٢٩٨٥: ٧٤١٩
واتە:من زۆر دەوڵەمەندوبێ پێویستم لە هاوەڵ و شەریك بۆدانان، هەرکەسێ کردەوەیەك بکات و بێجگە لە منیش بەشدار بکات لە بۆکردنیدا، ئەوا خۆیشی و (کردەوەکەشی) شیرکەکەشی واز لێدێنم و وەری ناگرم.
دووەم:پێویستە فەرمان کار بەچاکە خۆی ببێتە پێشەنگی خەڵکی لەکردەوە کردن بەوزانیاریەی کە دەیگەیەنێت وەبەدووربێت لەکردنی هەموو ڕێ لێ گیراوەکان، بەڵام بەپێچەوانەوە، توشی سەرزەنشت وسزای خوایی دەبێت.
خوای گەورە دەفەرموێت: (يا أيها الذين آمنوا لم تقولون ما لا تفعلون , كبر مقتا عند الله أن تقولوا مالا تفعلون) سورە الصف٢-٣
واتە: ئەی ئەوانەی کەباوەرتان هێناوە، بۆچی ئەوەی کەدەیڵێن بە زوبانتان خۆتان کردەوەی پێ ناکەن، هۆی توڕەبوونی زۆر سەختی خوایی یە کەقسانێك دەکەن وخۆتان کردەوەی پێ ناکەن.
وەلەشەوی (شەوڕەویدا) پێغەمبەر(صلى الله عليه وسلم) دەفەرموێت بەلای پیاوانێكدا ڕۆیشتم کە دەمیان هەڵدڕابوو بە مەقەستی ئاگرین، گوتم ئەمانە کێن ئەی جبریل، فەرمووی ئەمانە ووتار بێژانی ئومەتی تۆن فەرمان دەکەن بەخەڵکی بەچاکە وخۆیشیان بیر چۆتەوە و لەخۆیاندا جێ بەجێی ناکەن.
عن أنس بن مالك (رضي الله عنه) قال:قال رسول(صلى الله عليه وسلم) (رأيت ليلة أسري بي رجالا تقرض شفاههم بمقاريض من نار فقلت من هؤلاء يا جبريل؟ فقال: الخطباء من أمتك يأمرون الناس بالبر وينسون أنفسهم وهم يتلون الكتاب أفلا يعقلون) انظر (الصحيحة) ١٢٥ وابن حبان ٥٣
سێیەم:پێویستە فەرمان کار بەچاکە زۆر داناو هێمن بێ وەبەجوانی ولەسەر خۆیی لەگەڵ خەڵکیدا بدوێ وئامۆژگاری یان بکات، بۆ ئەوەی ئەمە هۆیەك بێت بۆ ڕاکێشانی دڵی بەرامبەر هەروەك خوای گەورە دەفەرموێت: (ادع إلى سبيل ربك بالحكمة والموعظة الحسنة وجادلهم بالتي هي أحسن ..) سورە النحل: ١٢٥.
واتە: (خەڵکی بانگ بکەن بۆ ڕێگا ڕاستەکەی پەروەردگار بەدانایی و ئامۆژگاری چاك و بەسوود ٠٠٠٠)وەهەروەها پێویستە فەرمان بەچاکەو ئامۆژگاری کردن بەپێی گوێگر و شوێنەکانیش بگۆڕێت، وەبەشێوەیەك بێ کە بەرامبەرتێ بگات وهۆیەك بێ بۆ شوێن کەوتنی کردەوەپێ کردن.
هەروەکو علي كوڕی أبي طالب(رضي الله عنه) دەفەرموێت:(حدثوا الناس بما يعرفون، أتحبون أن يكذب ألله و رسوله؟)
واتە:(قسەکردن وگفت وگۆتان لەگەڵ خەڵکیدا بابە شێوەیك بێ، کە مایەی تێ گەیشتن وشوێن کەوتنی بێ،ئایا پێتان خۆشە خواو پێغەمبەرەکەی (صلى الله عليه وسلم)بەدرۆ بخەنەوە).
وە ئیبن و مەسعود(رضي الله عنه) دەفەرموێت:(ما انت بمحدث قوما حديثا لا تبلغه عقولهم إلا كان لبعضهم فتنة) اخرجە مسلم ١٤.
هەر بۆیە پێغەمبەر(صلى الله عليه وسلم)بە ئەبی (ذەر)ی فەرموو(یاأباذر إني أراك ضعيفا)
واتە:ئەی ئەبی ذەر من تۆ دەبینم زۆر لاوازیت.
قال الامام الذهبي(وقد قال النبي (صلى الله عليه وسلم)لإبي ذر مع قوة أبي ذر في بدنه و شجاعته (یاأبا ذر إني أراك ضعيفا) فهذامحمول علی ضعف الرأي.
واتە : ئیمامی(ذهبي)دەفەرموێت پێغەمبەر(صلى الله عليه وسلم) کەبە(أبي ذر)دەفەرموێت(من بەلاوازت دەبینم)لەگەڵ ئەوەشدا(أبي ذر ) زۆر بەهێز بوو لەلاشەداو وەزۆر ئازا وبەتوانا بوو، بەڵکولێرەدا مەبەستی لاوازییە لە بۆچوون و تێگەیاندن و قسەکردنە لەشوێن کاتی خۆیدا.
چوارەم: خۆبەکەم زان لەووتەوکرداردا،پێویستە ئەوکەسەی کە فەرمان دەکات بەچاکە خۆبەزل زان نەبێت، حەق وەربگرێت لەهەر کەسێکەوە بێت، چونکە بەمە سەرکەوتوو دەبێ لەکارەکەیدا وخوای گەورەش یارمەتی دەدات وبەرز و بەڕێزی دەکات پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) دەفەرموێت (ماتواضع أحد لله إلا رفعه الله)
بەڵام ئەگەر پەنا بەخوا حەقی وەرنەگرت و خۆی بەگەورەتردانا لەخەڵکانیتر،ئەواشوێنی دۆزەخە، کما قال النبي(صلي الله عليه وسلم): (لايدخل الجنة من كان في قلبه مثقال ذرة من كبر) ٣٢ اخرجە مسلم:٩١،٢٢٧.
پێنجەم:ئارام گرتن.
گومانی تێدانییە هەرکەسێك بیەوێت دینی پەروەردگار بەڕاستی بگەیەنێت و مەبەستی تەنها ڕازی بوونی خوای گەورە بێت، ئەوا تووشی ناڕەحەتی وئازاردان وتوانج تێگرتنی خەڵکی دەبێ، هەربۆیە خوای گەورە لەگەڵ گەیاندنی حەق و ئامۆژگاری باشدا باسی ئارام گرتنیشمان بۆدەکات وەك دەفەرموێت: (وتواصوا بالحق وتواصوا بالصبر) سورە العصر:٣
وەپێغەمبەر(صلي الله عليه وسلم) دەفەرموێت: (المؤمن الذي يخالط الناس ويصبر على أذاهم أفضل من المؤمن الذي لا يخالط الناس ولا يصبر على أذاهم) اخرجە احمد :٤٩٩٨.
واتە:ئەوباوەڕدارەی کە تێکەڵی خەڵکی دەبێت وبانگیان دەکات وە ئارام دەگرێت لەسەر ئازاردانیان، چاکترە لەو باوەڕدارەی کە تێکەڵی یان ناکات و ئارام ناگرێت لەسەر ئازاردانیان.
براکانم:زۆربەی موسوڵمانانی ئەمڕۆ بێ ئاگان لەفەرمان بە چاکە ونەهی لەخراپە،وە واگومان دەبەن کەئەوە دەست خستنە ناو کاروباری خەڵکە، وەیان دەلێن لەسەر ئیمە نییەئەوکارە بەڵام هەموو ئەم قسەڵۆکانە لەکەمی تێگەیشتن و لاوازی ئیمانیانەوەیە.
فعن أبي بكر (رضي الله عنه)قال :یاأیها الناس إنكم تقرأون هذه الاية : (يا أيها الذين آمنوا عليكم أنفسكم لا يضركم من ضل إذا اهتديتم) سورە المائدە :١٠٥.
وإني سمعت رسول الله(صلى الله عليه وسلم) يقول: ( إن الناس إذا رأوا الظالم فلم يأخذوا على يديه أوشك أن يعمهم الله بعقاب منه ) اخرجە ابو داوود :٤٣٣٨.
واتە:ئەبو بکری صدیق(رضي الله عنه) فەرمووی: ئەی خەڵکینە ئێوە ئەم ئایەتەی خوای گەورە دەخوێننەوە کەدەفەرموێت(ئەی ئەوانەی کە باوڕتان هێناوە ئاگاتان لەگیانی خۆتان بێت،وە ئەوانەی کەگومڕابوون ولە ڕێ لایان داوە زیان بەئێوە ناگات لەکاتێکدا کە ئێوە ڕێنمویی کراون وموسوڵمان بوون)
بەڵام بزانن کەمن گوێم لەپێغەمبەربووە(صلى الله عليه وسلم) دەیفەرموو(ئەگەر خەڵکی کە سێکی ستەمکاریان بینی ودەستی نەگرن وئامۆژگاری نەکەن، ئەوا نزیکە کە خوای گەورە سزایەك بۆهەر هەموویان بنێرێت لە فەرموودەیەکی ترداپێغەمبەر(صلى الله عليه وسلم) وێنەیەکی ترمان بۆدەخاتە ڕوو، سەبارەت بەوازهێنان لەفەرمان بەچاکە ونەهی لەخراپە)،
کەدەفەرموێت: (مثل القائم في حدود الله والواقع فيها كمثل قوم استهموا على سفينة، فأصاب بعضهم أعلاها وبعضهم أسفلها، وكان الذين في أسفلها إذا استقوا من الماء مروا على من فوقهم، فقالوا: لو أنا خرقنا في نصيبنا خرقا ولم نؤذ من فوقنا، فإن تركوهم وما أرادوا هلكوا جميعًا، وإن أخذوا على أيديهم نجوا ونجوا جميعا) اخرجە البخاری:٥/ ٩٤:٢١٦
واتە: وینەی کەسێ کە سنووری خوای گەورە دەپاریزێ،لەگەڵ کەسێکی دی کە کەوتوەتە ناو حەرام و قەدەغەکراوەکانەوە، وەکو کۆمەلە کەسێك وان لەناو کەشتییەکدا، هەنهێکیان لەبەشی سەرەوەی کەشتییەکن وهەندێکی تریان لە خوارەوە، ئەوانەی خوارەوە ئەگەر پێویستیان بەئاو هەبێ دەبێ بچنە سەرەوە تا ئاو هەڵبگۆزن، وتیان:ئەگەر ئێمە کونێك بکەینە کەشتییەکە،ئەوا ئاومان دەست دەکەوێت و پێویستمان بەوە نابێت کەداوالەوانەی سەرەوە بکەین،کەواتە، ئەگەروازیان لێ بهێنرێ نیازەکەیان بەرنەسەر هەموویان لەناودەچن، بەڵام ئەگەر دەستیان بگرن نەهێڵن وابکەن ئەوا خۆیشیان و ئەوانیش ڕزگاریان دەبێ.
بەڵام بەداخێکی زۆرەوە لەهەندێ کۆمەڵگەدا، دیاردەیکی زۆر خراپ و ترسناك هەیە کەئەویش گاڵتە کردنە بەوانەی کە فەرمان دەکەن بەچاکە و نەهی دەکەن لەخراپە، وەئازاریان دەدەن بەووتە وکردار.
بەڵام خوای گەورە سزایەکی سەخت وئازاراوی بۆ ئەوان بڕیارداوە،وەسەر شۆڕی و ڕیسوایی بۆ ئەوان دەمێنێتەوە لە دوا ڕۆژدا وەك خوای گەورە دەفەرموێت: (فاليوم الذين آمنوا من الكفار يضحكون) المطففين:٣٤
وەپێم خۆشەئاگاداری برایانی بەڕێزم بکەم لە ترسناکی ئەوکارە وەك لەحاشیەی إبن عابدین دا هاتووە کە دەڵێت (إن من قال (فضولي)لمن یأمر بالمعروف وینهی عن المنکر فهو مرتد).
واتە: هەرکەسێ گاڵتە بکات بەکەسێ لەوانەی کە فەرمان دەکات بەچاکەو نەهی دەکات لەخراپە، وەپێی بڵێ (فضولي)ئەوا ئەو کەسە پاشگەزەبوەتەوە لەدین (مرتد)ە.
وەلە(الدرالمختار)دا لەباسی فضولیدا دەفەرموێت (فالقائل لمن یأمر، أنت فضولي، يخشى عليه الكفر)
واتە : هەرکەس بەگاڵتە کردنەوە بەیەکێ بڵێت(فضولي) خۆلەشت هەڵ قورتێنەر لەوانەی کە فەرمان دەکەن بەچاكە ئەوە مەترسی کافربونی لێ دەکرێ، لەبەر ئەو قسەیەی.
لەکۆتاییدا خوایە داوات لێ دەکەین کە بمان گێڕی لەوانەی کە فەرمان دەکەن بەچاکە و نەهی دەکەن لەخراپە،وەبمان گێڕی لەوانەی کە فەرمانەکانت بەجێ دێنن، وەخوایە داوات لێ دەکەین کە گومڕا نەبین دوای ئەوەی کە ڕێنمووییت کردووین،وەنیەت پاکیمان پێ ببەخشیت لە کردەوەکانماندا.
*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*
کۆکردنەوەو ئامادەکردن : عبدالله عبدالرحمان.
گۆڤارى رێگاى راست ژمارە (3).
