مافەکانی ئافرەت لەقورئان و سونەتیدا

١- ئافرەتان لەگەڵ پیاواندا یەکسانن لە مرۆڤایەتیدا:

خوای گەورە دەفەرموێت(يا أيها الناس اتقوا ربكم الذي خلقكم من نفس واحدة وخلق منها زوجها وبث منهما رجالا كثيرا ونساء واتقوا الله الذي تساءلون به والأرحام إن الله كان عليكم رقيبا (1)سورەتی النساء).

واتە: خەڵکینە لەو پەروەردگارەتان بترسن کە ئێوەی لە تاکە کەسێك (ئادەم)علیە السلام دروستکرد و هەرلەوتاکەکەسەش (حەوا)ی هاوسەری دروستکرد، وەلەو دووانەش پیاوانێکی زۆرو، ئافرەتانێکی زۆری بەدنیادا بڵاوکردەوە لەگەڵ جیاوازی ڕەنگ و زمان و لێهاتوویی و لێوەشاوەییان، وە لەوخوایە بترسن کەبەناوی ئەو یەکتری سوێند دەدەن و لەیەکتر بەو داوا دەکەن، وە خوا و هەمیشە ئاگادارو چاودێرە بەسەرتانەوە، و دەزانێت ئەرکی سەرشانتان ئەنجام دەدەن، یان نا).

هەروەها خوای گەورە دەفەرموێت  (والله جعل لكم من أنفسكم أزواجا وجعل لكم من أزواجكم بنين وحفدة ورزقكم من الطيبات أفبالباطل يؤمنون وبنعمت الله هم يكفرون) ( ٧٢ النحل)

واتە: خوا هەر لە ڕەگەزی خۆتان هاو تاو وهاوسەری داونەتێ، خۆ ئەگەر لەخۆتان نەبووایە،وەکو ئێستا تێکەڵ بوون و پەیوەندی باشتان نەدەبوو وە ژیانتان سەری نەدەگرت وە لەو هاوسەرانەش کوڕەزاو و کچەزاو نەوەی پێ بەخشین).

وەلەئایەتێکی تریشدا خوای گەورە دەفەرموێت( يا أيها الناس إنا خلقناكم من ذكر وأنثى وجعلناكم شعوبا وقبائل لتعارفوا إن أكرمكم عند الله أتقاكم إن الله عليم خبير )(١٣  الحجرات)

واتە: ئەی خەڵکینە! ئێمە ئێوەمان نێرو مێ دروستکردووە،(واتە:ئادەم و حەوا) و کردوومانن بەچەند گەل وتیرەیەك تایەکتری بناسن)

وە دەفەرموێت: ( ولهن مثل الذي عليهن بالمعروف )(228 البقرە)

واتە: ژنان هەرچۆن ئەرکی ژنانەیان لەسەرە ، ئاواش مافی ڕەوای خۆشیان لەسەر پیاوان بەشێوەیەکی پەسەندکراو هەیە).

پێغەمبەریش صلى الله عليه وسلم  لەم بارەیەوە فەرموویەتی: (إنما النساءُ شقائق الرجال…)(اخرجه ابوداود).

واتە: ئافرەتان یەکسان و هاوشێوەی  مرۆڤایەتین لەگەڵ پیاواندا.

٢- ئافرەتان باوەڕبوونیان وەك باوەڕبوونی پیاوانە:

خوای گەورە دەفەرموێت (والذين يؤذون المؤمنين والمؤمنات بغير ما اكتسبوا فقد احتملوا بهتانا وإثما مبينا)(٥٨  الأحزاب).

واتە: ئەوانەش کە ئازاری پیاوانی بروادار و ژنانی بڕوادار دەدەن بێ هیچ تاوانێك کردبێتیان. بێگومان ئەوانە درۆو بوختان وگوناهی ئاشکرایان هەڵگرتووە.

خوای گەورە دەفەرموێت: (إن الذين فتنوا المؤمنين والمؤمنات ثم لم يتوبوا فلهم عذاب جهنم ولهم عذاب الحريق)(١٠  البروج).

واتە: ئەوانەی کە پیاوان و ژنانی برواداریان ئازارداوە و دژایەتیان کردوون و لەپاشان تەوبەشیان نەکردوە ئەوانە، سزای دۆزەخ وسزای ئاگری سوتێنەریان بۆ هەیە.

خوای گەورە دەفەرموێت: (فاعلم أنه لا إله إلا الله واستغفر لذنبك وللمؤمنين والمؤمنات والله يعلم متقلبكم ومثواكم)(ئایەت ١٩ محمد).

واتە: جا ئەی موحەمەد !صلى الله عليه وسلم ئەی ئینسان ! بزانە کە بێگومان جگە لە (اللە) هیچ پەرستراوێکی تربە هەق نییە مافی پەرستنی هەبێت، دەسا تۆش لەسەر ئەو بیروباوەڕە جێگیر بەو، هەرگیز نەگۆڕێیت وە بۆ خۆت و ئیمانداران لە پیاوان و ژنان داوای لێبوردنی گوناهەکان بکە، وەخوا خۆی چاك دەزانێت ئێوە چۆن هەڵدەسوڕێن و، چۆن پشوودەدەن، وەبە رۆژو بەشەو چی دەکەن، واتە:هەموو بارودۆخەکانتان دەزانێت و هیچی لێشاراوە نییە .

هەروەها باوڕبوونیان وەك باوەڕبوونی پیاوان وایە و ئەرکە ئایینیەکان وەك (نوێژ و زەکات و ڕۆژو و حەج و ڕەوشتەکاندا… هتد) وەك یەك ئەنجام دەدەن. تەماشا بکە لەم ئایەتەی خوارەوەدا ئەرك و پلە ئاینیەکان یەکسانن: خوای گەورە دەفەرموێت: ( إن المسلمين والمسلمات والمؤمنين والمؤمنات والقانتين والقانتات والصادقين والصادقات والصابرين والصابرات والخاشعين والخاشعات والمتصدقين والمتصدقات والصائمين والصائمات والحافظين فروجهم والحافظات والذاكرين الله كثيرا والذاكرات أعد الله لهم مغفرة وأجرا عظيما)(٣٥  الاحزاب).

واتە: بەڕاستیی پیاوانی موسڵمان و ، ژنانی موسڵمان وپیاوانی بڕوادارو ژنانی بڕوادار و پیاوانی ملکەچ وفەرمانبەردار، وژنانی ملکەچ و فەرمانبەردار و پیاوانی راستگۆو ژنانی راستگۆ و پیاوانی خۆگرو بەئارام و ، ژنانی خۆگرو بەئارام وپیاوانی خۆبە کەمزان و لەخوا ترس وژنانی خۆبەکەمزان و لەخوا ترس و پیاوانی بەخشندە و ژنانی بەخشندەی ماڵ ودارایی و پیاوانی ڕۆژوەوان وژنانی ڕۆژوەوان و پیاوانی داوێن پارێز و ژنانی داوێن پارێز، وە ئەو پیاو ژنانەی کەزۆر یادی خوا ئەکەن ، ئەوان هەموو خوای گەورە  لێبوردن و پاداشتێکی زۆر مەزن و گەورەی بۆ ئامادەکردوون.

٣- ئافرەتان پاداشتی ڕۆژی دواییان وەك پاداشتی پیاوانە:

خوای گەورە دەفەرموێت: (من عمل صالحا من ذكر أو أنثى وهو مؤمن فلنحيينه حياة طيبة ولنجزينهم أجرهم بأحسن ما كانوا يعملون )(٩٧  النحل).

واتە: هەر کەسێك لە نێر یان لە مێ هەرکارێکی چاك ئەنجام بدات و ، باوەڕداریش بێت بەڵێن بێت دەیانژێنین بە ژیانێکی چاك، و بەچاکتریش لەوەی کردوویانە پاداشتیان دەدەینەوە).

خوای گەورە دەفەرموێت: (فاستجاب لهم ربهم أني لا أضيع عمل عامل منكم من ذكر أو أنثى بعضكم من بعض…)(١٩٥  ال عمران).

واتە: (ئینجا پەروەردگاریان وەڵامی دانەوە کە: بەڕاستی من کاروکردەوەی هەرکام لەئێوە نێرو مێتان زایەو بێ پاداشت ناکەم  هەندێکتان لەهەندێکتانن، پیاو،لەژنەوە، ژنیش لەپیاوەو هەمووشتان لای من وەك یەکن ، کەوابوو لە پاداشتیشدا یەکسانن، لەم ئایەتەدا پلەو یەکسانی ژنان و پیاوان لە پاداشت و تۆڵەدا وەك یەك ڕاگەیەنراوە، پاش ئەوەی ژنان پێشتر هیچ حیسابێکیان بۆ نەدەکرا!).

خوای گەورە دەفەرموێت: (ومن يعمل من الصالحات من ذكر أو أنثى وهو مؤمن فأولئك يدخلون الجنة ولا يظلمون نقيرا )(١٢٤ النساء) .

واتە: هەرکەسێك نێر بێ ، یان مێ هەر ئەوەندە کە خاوەن باوەر بێت و ئاکار چاك بێت ئەوانە دەچنە  بەهەشتەوەو کەمترین ستەمیشیان  لێناکرێت ئەگەر چی بەئەندازەی ئەو خاڵەش بێت کە لەناوەڕاستی ناوکە خورمادایە هەر سزاو پاداشتی خۆیانی لەسەر وەردەگرن.

٤- ئافرەتان بەشداری لەکارە کۆمەڵایەتی و ڕێوڕەسمە ئاینیەکاندا دەکەن:

خوای گەورە دەفەرموێت: (والمؤمنون والمؤمنات بعضهم أولياء بعض يأمرون بالمعروف وينهون عن المنكر ويقيمون الصلاة ويؤتون الزكاة ويطيعون الله ورسوله أولئك سيرحمهم الله إن الله عزيز حكيم)(٧١ التوبە)

واتە: پیاوان و ئافرەتانی بروادار پشتیوانی یەکترن و فەرمان بەچاکە دەکەن و نوێژ ئەنجام دەدەن وزکات و یارمەتیش دەبەخشن و ملکەچ و جێ بەجێ کاری فەرمانەکانی خوا و  پێغەمبەرن ئەوانە بەزەیی و ڕەحمی خوایان بۆ هەیە و خوداش شکۆ مندو داناو کاربەجێیە).

لەم ئایەتە پێرۆزەدا خودای گەورە خۆشەویستی و خوشك و برایەتی  خستۆتە نێوان  بروادارانی پیاوان و ئافرەتانەوە هەردوو لایانی کردۆتە هاوکار و یارمەتی دەری یەکتر لەکێشە دارایی وکۆمەڵایەتیەکاندا وەك پەنادان و بەڵێن دان بەگوێڕایەڵی کردنی خواو پێغەمبەر صلى الله عليه وسلم:

أ- دایکی هانی کچی ئەبو طالب لەڕۆژی ڕزگارکردنی شاری مەککەدا بە پێغەمبەری صلى الله عليه وسلم  وت : ( إنني اجرت رجلين من أحمائى :فقال صلى الله عليه وسلم:قد أجرنا من أجرت يا أم هاني وامنا من أمنت).(اخرجه احمد).

واتە: (من لەخزمانی مێردەکەم دوو پیاوم پەناداوە پێغەمبەریش صلى الله عليه وسلم پێی فەرموو :ئەوکەسەی تۆ پەنات داوە ئێمەش پەنای دەدەین، وەئەو کەسەش تۆ دڵنیات کردووە ئێمەش دڵنیای دەکەین).

ب- ئافرەتان وەك پیاوان بەڵێنی گوێڕایەڵ بوونیان داوەتە پێغەمبەر صلى الله عليه وسلم :

خوای گەورە دەفەرموێت: (يا أيها النبي إذا جاءك المؤمنات يبايعنك على أن لا يشركن بالله شيئا ولا يسرقن ولا يزنين ولا يقتلن أولادهن ولا يأتين ببهتان يفترينه بين أيديهن وأرجلهن ولا يعصينك في معروف فبايعهن واستغفر لهن الله إن الله غفور رحيم)(١٢  الممتحنە).

واتە : ئەی پەیامبەر! کاتێ ژنانی باوەردار هاتنەلات تابەڵێنی گوێڕایەڵبونت پێ بدەن تۆش بەڵێنی جێ بەجێ کردنی ئەم شەش خاڵەیان لێ وەربگرە:

یەکەم: هیچ شتێ نەکەنە هاوبەشی خوا.

دووەم: دزی نەکەن.

سێیەم: زینانەکەن.

چوارەم: منداڵەکانی خۆیان نەکوژن و زیندە بەچاڵیان نەکەن وەك سەردەمی نەزانی.

پێنجەم: هیچ بۆختانێك هەڵنەبەستن لەنێوان دەست و پێی خۆیاندا، واتە :منداڵی خەڵکی نەکەنە منداڵی خۆیان، لە ڕێگەی داوێن پیسییەوە.

شەشەم: لەهەموو کارێکی چاکەدا سەرپێچی و نافەرمانیت نەکەن، ئەوسا تۆش بەڵێنیان لێ وەربگرە وە داوای لێخۆشبوونیان بۆ بکە.

(بەڵی.. لەرۆژی دووەمی ئازادکردنی مەککەدا، ژنانیش پاش هاتنی پیاوان ، پۆل پۆل دەهاتنە (صەفا) و موسوڵمان دەبوون ، پەیامبەریش صلى الله عليه وسلم بەزمان نەك بەدەست خستنە ناودەست لەسەر ئەو خاڵ و مەرجانەی سەرەوە پەیمانی لەئافرەتان وەردەگرت، شیاوی باسە پێغەمبەر صلى الله عليه وسلم بەهیچ شێوەیەك دەستی لەدەستی ژنی نامەحرەم نەکەوتووە). وەلەخوای دلۆڤان داوای لێخۆشبوون و بەزەییان بۆ بکە بەڕاستیی خودا گوناهپۆش و میهرەبانە).

٥- ئافرەتان وەك پیاوان  مافی فێربوون و پەروەردەبوونیان بۆ هەیە:

خوای گەورە دەفەرموێت: (واذكرن ما يتلى في بيوتكن من آيات الله والحكمة إن الله كان لطيفا خبيرا)(٣٤ الاحزاب )

واتە: فێرببن و یادی بکەنەوە ئەوەی دەخوێنرێتەوە لەماڵەکانتاندا لە ئایەتەکانی خواو فەرمودەکانی پێغەمبەر صلى الله عليه وسلم ، واتە:مادەم ئێوە ماڵەکانتان جێگەی سروش و نیگای خوایە ، دەبێت زۆر صاڵح و چاك و پاك بن  بەڕاستی خوا بەلوتفە بەدۆستانی، بە ئاگایە بە هەموو خەڵك و دروستکراوێکی خۆی، بۆیە بەهەموو کارو کردەوەیەکتان دەزانێت).

هەروەها وەك بڕیاردانی پێغەمبەر صلى الله عليه وسلم بۆ شفای کچی عەبدوڵڵای، ئەو ژنە کۆچکردووە قوڕەیشیە کە (حفصەی کچی عومەر) فێری نوسین بکات.

ئافرەتێك هاتە لای پێغەمبەر صلى اللە علیە وسلم و پێی وت:(یارسول اللە إنا لانقدر علیك في مجلسك فواعدنا يوماًنأتيك فية، فقال:موعدکن بیت فلانە)(اخرجه احمد).

واتە : (ئەی پێغەمبەری خوا ئێمە توانای پرسیار کردن لەشتانێكی تایبەت بەخۆمانمان نییە لەناو دانیشتن وکۆری پیاواندا تۆش ڕۆژێکی تایبەتمان بۆ تەرخان بکە تا ئێمە ئامادەبین و پرسیارەکانی خۆمان بکەین و فێرببین؟ پێغەمبەریش صلی اللە علیە وسلم فەرمووی : کاتێكتان بۆدیاری دەکەم و ئێوەش ئامادەبن لەماڵی فڵانەکەس. )

وە پێغەمبەرصلى اللە علیە وسلم دەفەرموێت (طلب العلم فريضة على كل مسلم) (اخرجه ابن ماجة).

واتە : (داواکردن و فێربوونی زانیاری ئەرکی سەرشانی هەموو مسولمانێکە).

واتە: هەموو موسوڵمانێکی پیاو و ئافرەت.

پێغەمبەرصلی اللە علیە وسلم دەفەرموێت: (من کانت لە جاریة فأدبها فأحسن آدبها، و علمها فأحسن تعلميها، ثم اعتقها وتزوجها فله أجران…. ) (اخرجه البخاري)

واتە: (هەر پیاوێك کچێکی کەنیزەکی لابێت و پەروەردەی بکات  بە پەروەردەیەەکی زۆر باش و فێری زانیاری بکات بە فێربوونێکی زۆر باش، پاشان بەبێ بەرامبەر ئازادی بکات و بیخوازێت، ئەو کەسە دووجار پاداشتی بۆ هەیە).

٦- ئافرەتان هەموو مافە داراییەکانیان بۆ هەیە:

ئافرەت مافی وەسیەت و میرات ومارەیی و بەخێوکردن و کڕین و فرۆشتنیان هەیە، هەروەها مافی کارکردنیان هەیە و نابێت بەزۆرو بێگاری پێبکرێت تا بگاتە ئەو ئاستەی کە بەهۆیەوە دایکایەتی و مێینەیی خۆی ون بکات، وە زیان بگەیەنێت بەتوانای  مێشك و هزرو جەستەی وەببێتە هۆکارێك بۆ لادانی منداڵان و دوچاری لابەلایی و بەدڕەوشتیان بکات و ببێتە هۆی داڕمانی بوار کۆمەڵایەتی و ئابوری و بێکاری لاوان…و هتد.

خوای گەورە دەفەرموێت: ( للرجال نصيب مما ترك الوالدان والأقربون وللنساء نصيب مما ترك الوالدان والأقربون مما قل منه أو كثر نصيبا مفروضا ) (النساء7)

واتە: لەوک ەل و پەلەى لەدوای باوك و دایك و خزمانی نزیك، جێدەمێنێت، نێرینە بەشی خۆی هەیە ، هەروەها  مێینەش بەشی خۆی هەیە ، هەرچەندە لەبەشەکاندا جیاوازی هەبێت یائەو میراتە کەم بێت، یان زۆر وە بەشی هەرکەسێك لەلایەن پەروەردگارەوە دیاریکراوە و بڕاوەتەوەو دەبێت بیدرێتێ ، جا ئەندازەو رێژەی ئەم بەشە لەم ئایەتەدا دیاری نەکراوە، بەڵام هەر لەم ئایەتانەی سورەتی (نیساء)دا کە دەفەرموێت: ( يوصيكم الله في أولادكم للذكر مثل حظ الأنثيين فإن كن نساء فوق اثنتين فلهن ثلثا ما ترك وإن كانت واحدة فلها النصف ولأبويه لكل واحد منهما السدس مما ترك إن كان له ولد فإن لم يكن له ولد وورثه أبواه فلأمه الثلث فإن كان له إخوة فلأمه السدس من بعد وصية يوصي بها أو دين آباؤكم وأبناؤكم لا تدرون أيهم أقرب لكم نفعا فريضة من الله إن الله كان عليما حكيما) (ئایەت ١١)

واتە: (خوا ڕێنموویتان ده‌کات و فه‌رمانتان پێ ده‌دا ده‌رباره‌ی نه‌وه‌کانتان له بواری میراتی گرتندا (ئه‌ویش ئه‌وه‌یه‌) که به‌شی نێرینه‌یه‌کیان ئه‌ندازه‌ی به‌شی دوو مێینه‌یانه‌، خۆ ئه‌گه‌ر مناڵه‌کان ته‌نها ئافره‌ت بوون (دووان) و له دووان زیاتر بوون ئه‌وه دووبه‌ش له سێ به‌شی میراتیه‌که له‌وان به‌ش ده‌کرێت، خۆ ئه‌گه‌ر مردووه‌که ته‌نها کچێکی هه‌بوو ئه‌وه نیوه‌ی داراییه‌که‌ی ده‌درێتێ، شه‌شیه‌کیش ده‌درێت به‌هه‌ریه‌ک له دایک و باوکی ئه‌گه‌ر مردووه‌که منداڵی هه‌بوو، خۆ ئه‌گه‌ر مردووه‌که منداڵی نه‌بوو، ته‌نها دایک و باوکی هه‌بوو ئه‌وه دایکی سێیه‌کی ده‌بات و ئه‌وی تریشی بۆ باوکی ده‌بێت، خۆ ئه‌گه‌ر باوکی نه‌بوو دایک و براو خوشکی هه‌بوو شه‌شیه‌کی میرات بۆ دایکی ده‌بێت، ئه‌مانه هه‌مووی دوای وه‌سیه‌تێک که مردووه‌که کردوویه‌تی و دانه‌وه‌ی قه‌رزو قه‌رزاری ده‌بێت، ئێوه نازانن که باوانتان و نه‌وه‌کانتان نازانن کام لایان سوودی زیاتره بۆتان (له‌به‌رئه‌وه به‌گوێره‌ی فه‌رمانی خوا میراتی دابه‌ش بکه‌ن، ئابه‌م شێوه‌یه میراتی دابه‌ش کردن) فه‌رزه له‌سه‌رتان که په‌یڕه‌وی بکه‌ن چونکه له‌لایه‌ن خواوه دیاریکراوه‌، به‌ڕاستی خوایش هه‌میشه و به‌رده‌وام زاناو دانایه‌.)

هەروەها کە دەفەرموێت: (يستفتونك قل الله يفتيكم في الكلالة إن امرؤ هلك ليس له ولد وله أخت فلها نصف ما ترك وهو يرثها إن لم يكن لها ولد فإن كانتا اثنتين فلهما الثلثان مما ترك وإن كانوا إخوة رجالا ونساء فللذكر مثل حظ الأنثيين يبين الله لكم أن تضلوا والله بكل شيء عليم )(١٧٦  النسا ء)

ئەو رێژەیە روونکراوەتەوە. وەئافرەتان بەهۆی بەشداریکردنیان لە جەنگەکاندا هەندێك دەستکەوتیان بۆ هەیە ، ئەمەش جگە لەمافی مارەیی و مافەکانی تریان.

خوای گەورە دەفەرموێت: (وآتوا النساء صدقاتهن نحلة فإن طبن لكم عن شيء منه نفسا فكلوه هنيئا مريئا)(٤ النساء)

واتە: (وەك پێشەکییەك پیاوان دەبێ مارەیی ژنان بدەن و ، بەفەرزێکی خواشی بزانن، (واتە:مارەیی ژنان بڕیاری خوایەو فەرزەو)، مافی خۆیانەو، هیچ کەسێك بۆی نییە رێی لێبگرێت جا ئەگەر بە ڕەزامەندی و پێخۆشبوونی خۆیان، شتێکیان لەمارەییەکەیان بەخشی بەمێردەکانیان ئەو کاتە ئێوەش بیخۆن و نۆشی گیانتانی بکەن).

٧- ئافرەتان بۆیان هەیە سەرپەرشتی مارەکردن بکەن و مافی شوکردنیان بەدەست خۆیانە:

ئەبو هورەیرە رضى الله عنه گێڕاویەتیەوە کە پێغەمبەرصلی اللە علیە وسلم فەرموویەتی (…لاتنکح الایم حتی تستأمر ) (البخاری) .

واتە : ئافرەت بەشو نادرێت هەتا سەرپشك نەکرێت و خۆی ڕەزامەند نەبێت).

پێغەمبەرصلى اللە علیە وسلم فەرموویەتی : ( الثيب أحق بنفسها من وليها، والبكر تستأمر ، واذنها سكوتها )(مسلم).

واتە: ئافرەتی بێوەژن سەبارەت بەشوکردنی خۆی مافی لەسەرپەرشتی کارەکەی زیاترە، وەکچیش پرسی پێدەکرێت و بێدەنگ بوونی مانای ڕەزامەندیەتی.

ئیبن عەباس رضى الله عنه دەگێڕێتەوە کە پێغەمبەر صلی اللە علیە وسلم فەرموویەتی :(… الأیم احق بنفسها من ولیها، والبکر تستأذن في نفسها وإذنها صماتها).(اخرجە احمد).

واتە: ئافرەتی بێوەژن مافی شوکردنی خۆی لەسەر پەرشتیارەکەی زیاترە، وەکچیش پرسی پێدەکرێت بێدەنگ بوونی مانای رێپێدانە.

هەروەها ئیبنو عەباس رضى الله عنه دەگێڕێتەوە و دەفەرمووێت: ( أن جارية بكرا أتت النبي صلى الله عليه وسلم فذكرت له أن أباها زوجها وهي كاهة، فخيرها النبي صلى الله عيله وسلم ) (اخرجه ابن ماجة)

واتە: (کچێك هاتە خزمەت پێغەمبەر صلى الله عليه وسلم پێی ڕاگەیاند کەباوکی بەزۆر داویەتی بەشو، پێغەمبەریش  صلى الله عليه وسلم  کچەکەی سەرپشك کرد باڕازی بوون بەو شوکردنە یاخود ناڕازی بوون و جیا بوونەوە لەو پیاوە).

لەخەنسای کچی خیدامەی ئەنصارییەوە رضى الله عنها دەفەرمووێت: (أن أباها زوجها وهي ثيب فكرهت ذلك فجاءت رسول الله صلى الله عليه وسلم فذكرت ذلك له فرد نكاحِها). (الرخرجه البخاري)

واتە: (خەنساء ئافرەتێکی بێوەژن بوو باوکی بەشویدا و خۆی بەو شوکردنە قایل نەبوو، پێغەمبەر صلى الله عليه وسلم هات وئەو کێشەیەی خۆی لاباس کرد و پێغەمبەریش صلى الله عليه وسلم ئەوبەشودانەی هەڵوەشاندەوە).

لەگێرانەوەیەکی لاوازدا(ضعيف) لە بوڕەیدەوە(رضى اللە عنە)دەفەرمووێت: کچێك هات بۆ لای پێغەمبەر(صلى الله عليه وسلم) و پێی وت: (إن أبي زوجني من أبن أخيه ليرفع به خسيسته وأنا كارهة قال:فجعل رسول الله صلى الله عليه وسلم الأمر إليها فقالت : يا رسول الله قد اجزت ماصنع أبي ولكن اردت ان تعلم النساء ان ليس إلي الأباء من الأمر شيء) (اخرجه النسائي, ضعفه الشيخ الالباني).

واتە: (باوکم منی لە کوری براکەی مارە بریوە تابە هۆیەوە بێڕێزی ئەو بەمن بڕەوێنێتەوە ، بورەیدە دەفەرموێت پێغەمبەر صلى الله عليه وسلم  رەزامەندی و بەجێگەیاندنی ئەو کارەی دایەوە دەست خۆی، کچەکە وتی: ئەوەی باوکم بەمنی کرد من پێی ڕازیم و جێ بەجێی دەکەم ، بەڵام ویستم ژنان ئاگاداربکەمەوە، تابزانن باوکان مافی بە زۆر بەشودانی کچانی خۆیانیان نییە).

٨- ئافرەتان لەگەڵ پیاواندا لە زۆربەی بڕیارە ئاینیەکەنیاندا یەکسانن:

بۆنمونە خوای گەورە دەفەرموێت: (والسارق والسارقة فاقطعوا أيديهما …) (٣٨ المائدة )

واتە: (دەستی پیاو و ژنی دز ببڕن لەتۆڵەو سزای دزیکردندا، ئەوەش بڕیارێکە لەخواوە دراوە، ودەبێت ئەنجامی بدەن…).

هەروەها خوای گەورە دەفەرمووێت : (الزانية والزاني فاجلدوا كل واحد منهما مائة جلدة)(٢ النور)

واتە: (ئەو کچ و کوڕەی زیناو داوێن پیسیی دەکەن، دەبێت لە هەریەکەیان سەد جەڵدە (شەلاق)ی لێ بدەن).

بەڵی ژن یەکسانە لەگەڵ پیاودا لە زۆربەی حوکمەکانی ئایینەکەیدا.

وەك:(نوێژکردن، ڕۆژوگرتن، حەجکردن، باوەڕبوون ، ڕەوشتەکان، و هەڵسوکەوتی دارایی….هتد) .

-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-

م. محمد ملا فائق شارەزوورى.