منزلة السنة في التشريع الإسلامي.
پلە وکاری سوننەتی پێغەمبەرﷺ لەیاساکانی ئیسلامدا.
قال الشوكاني – رحمه الله: (اعلم ٲنهُ قد اتَّفَقَ مَنْ يُعْتَدُّ به من أهل العلم على: أن السُّنة المُطهَّرة مستقلةٌ بتشريع الأحكام، وأنها كالقرآن؛ في تحليل الحلال، وتحريم الحرام،….. إِنَّ ثُبُوتَ حُجِّيَّةِ السُنَّةِ المُطَهَّرَةِ وَاسْتِقْلاَلَهَا بِتَشْرِيعِ الأَحْكَامِ ضَرُورَةٌ دِينِيَّةٌ، وَلاَ يُخَالِفُ فِي ذَلِكَ إِلاَّ مَنْ لاَ حَظَّ لَهُ فِي الإِسْلاَمِ “( إرشاد الفحول إلى تحقيق علم الأصول، (ص68.)
**
واتە : کۆ دەنگی ئەوانەی هەژمار ئەکرێن بە زانا لە ئیسلامدا ، لەسەر ئەوەیە کەسوننەت سەربەخۆیە لە یاساکانی ئیسلامدا وەکوو قورئان وایە لە حەڵاڵ وحەرامکردندا ،ئەمە پێویستییەکی دینیە، کەسێك پێچەوانەی نییە بێچگە لەوانەی کەهیچ بەشێکیان لە ئیسلامدا نییە.
**
عن حسان بنِ عطية- رحمه الله – قال: ( كان جبريل ينزل على النبي صلى الله عليه وسلم بالسنة كما ينزل عليه بالقرآن)رواه ابن المبارك في (زيادات الزهد)، (ص32)، والمروزي في (السنة)، (ص32)، (رقم102)؛ والدارمي في (سننه)، (1/ 153)، (ح588)؛وابن عبد البر في الجامع 1/ 191 وأبو داود في (المراسيل)، (ص361). وأورده ابن حجر في (الفتح)، (13/ 291) وعزاه للبيهقي بسند صحيح، وقال: (حسان بن عطية أحد التابعين من ثقات الشاميين).
**
واتە : یەکێک لە ناودارەکانی تابعین (حسان بن عطية)ئەفەرمووێ (جبريل) سوننەت بەڕێگەی وەحی بۆ پێغەمبەرﷺ ئەناردە خوارەوە ، هەر وەکوو چۆن قورئانی ئەهێنایە خوارەوە.
**
پلە وکارەکانی سوننەتیش لەیاسا وبنەماکانی ئیسلامدا لەم بوارانەدایە .
١ــ سوننەت ڕوونکار وشیکاری قورئانە.(المبين والمفسر للقرآن)
سوننەتی پێغەمبەری خواﷺ ڕوونکاری مەبەست کورتەکانی قورئانە وڕوونکاری چۆنیەتی جێ بەجکردنی فەرزەکان وتەفسیر هەندێک لە دەقەکانی قورئانمان بۆ ئەکات بۆ سوننەت روونكەرەوەى قورئانە. اللّٰه ﷻ ئەفەرمووێ: (وأنزلنا إليك الذكر لتبين للناس ما نزل إليهم ولعلهم يتفكرون. سورة النحل ) سورة النحل آية٤٤
**
[ ئەی محمد ﷺ ئەم قورئانەشمان بۆ دابەزاندوویت تا تۆ خۆت بە وتەو كردەوەو سوننەتەكانت ئەو قورئانەی كە بۆت دابەزیوە بۆیان ڕوون بكەیتەوە، (سوننەتی پێغەمبەر ﷺ ڕوونكەرەوەو ڕاڤەكاری قورئانی پیرۆزە، وە بەبێ سوننەت ناتوانین لە قورئان تێبگەین و عیبادەتى خواى گەورە بكەین بە راست و دروستى) وە بەڵكو بیر بكەنەوەو پەندو ئامۆژگاری وەربگرن .
**
قال القرطبي :فالرسول – ﷺ – مبين عن الله – عز وجل – مراده مما أجمله في كتابه من أحكام الصلاة والزكاة ، وغير ذلك مما لم يفصله .تفسير القرطبي (۱۰۹/۱۰) [في تفسير سورة النحل آية٤٤.]
**
واتە : پێشەوا القرطبي ئەفەرمووێ:پێغەمبەر ﷺ ڕوونکاری مەبەستەکانی اللّٰه ﷻ لەوشتەنەی کە بەکورتی باسی کردووە ، لە یاساکانی و جۆنیەتی نوێژ وزەکات و وەجگە لەوانەش ئەوەی بە شیکراوەیی باس نەکراوە.
**
پێشەوا شافعی ئەفەرمووێ:
**
وسنن رسول الله مع كتاب الله وجهان: أحدهما: نص كتاب، فاتبعه رسول الله كما أنزل الله، والآخر: جملة، بین رسول الله فيه عن الله معنى ما أراد بالجملة، وأوضح كيف فرضها عاما أو خاصا، وكيف أراد أن يأتي به العباد، وكلاهما اتبع فيه كتاب الله. الرسالة للشافعي ص ۹۰.
**
واتە : سوننەتەکانی پێغەمبەری خوا ﷺ لەگەڵ قورئاندا دوو ڕووە: یەکەمیان:دەقی قورئان ،پێغەمبەر ﷺشوێنکەوتەی بووە بەو شێوەیەی کەهاتووەتە خوارەوە دووەمیان:پێغەمبەری خواﷺ ڕوونکاری مەبەستە کورتەکانی قورئان بووە ،بە ڕوونکردنەوەی فەڕزەکانی وتایبەتکردنی گشتییەکانی بۆ مەبەستی ئەوەی چۆن بەندەکانی اللّٰه ﷻ جێبەجێی بکەن.
**
ئەینجا پێشەوا شافعی ئەفەرمووێ: قال الله تبارك وتعالى : ( إن الصلاة كانت على المؤمنين كتابا موقوتا) . النساء ۱۰۳ –
*
وقال : (وأقيموا الصلاة وآتوا الزكاة). البقرة ٤۳ –
وقال : (وأتموا الحج والعمرة لله) . البقرة ۱۹٦- ثم بين على لسان رسوله عدد ما فرض من الصلوات ومواقيتها وسننها وعدد الزكاة ومواقيتها وكيف عمل الحج والعمرة وحيث يزول هذا ويثبت وتختلف سننه وتاتفق ولهذا أشباه كثيرة في القرآن والسنة.الرسالة للشافعي ص۳۱.
**
واتە : وەکوو اللّٰه ﷻ داوای نوێژ وزەکات وحەج وعومرە لەو ئایەتانەدا ئەکات، پاشان لەسەر زمانی پێغەمبەر ﷺ ڕوونی کردووتەوە کات و ژمارە و سوننەتەکان و چۆنێتییەکانی پێغەمبەری خوا ﷺ بۆ نوێژ ئەفەرمووێ(عن مالك بن الحويرث رضي الله عنه قال: قال رسول الله ﷺ صلوا كما رأيتموني أصلي. روالبخاري ،والدارمي في في سننه ، وابن خزيمة في صحيحه ،وابن حبان في صحيحه، والدار قطني.
**
واتە : نوێژ بكەن هەروەكو چۆن منتان بینیوە نوێژ دەكەم
هەر ووەها بۆ حەج فەرموویەتی عن جابر ، قال : { رأيت رسول الله صلى الله عليه وسلم يرمي على راحلته يوم النحر ، ويقول لنا : خذوا مناسككم . رواه أحمد ومسلم والنسائي، والبيهقي وقال ابن الملقن في غاية المأمول ٳسناده صحيح.
**
واتە : شێوازى ئەنجامدانى حەج و عومرەتان لە منەوە وەربگرن. وهەروەها بۆ زەکات وحەج وعومرە لەجۆرەها فەرموودەدا ڕوونی کردووەتەوە.
**
عن ٲبي نضرةقال(( عَنْ عِمْرَانَ بْنَ حُصَيْنٍ أَنَّهُ قَالَ لِرَجُلٍ: «إِنَّكَ امْرُؤٌ أَحْمَقُ!! أَتَجِدُ فِي كِتَابِ اللَّهِ الظُّهْرَ أَرْبَعًا، لاَ يُجْهَرُ فِيهَا بِالْقِرَاءَةِ؟» ثُمَّ عَدَّدَ عَلَيْهِ الصَّلاَةَ وَالزَّكَاةَ وَنَحْوِ هَذَا. ثُمَّ قَالَ: «أَتَجِدُ هَذَا فِي كِتَابِ اللهِ مُفَسَّرًا؟ إِنَّ كِتَابَ اللَّهِ أَبْهَمَ هَذَا وَإِنَّ السُنَّةَ تُفَسِّرُ ذَلِكَ))رواه ابن المبارك في (مسنده)، (ص 143)، (رقم 233)؛والخطيب البغدادي في (الفقيه والمتفقه)، (1/ 116)، (رقم 233)؛ وابن عبد البر في (جامع بيان العلم)، (2/ 368)، (رقم 1232)
**
واتە : هاوەڵی پێغەمبەر ﷺبووم عمران بن حصین دانیشتبوون ، باسی فەرموودەمان ئەکرد ، پیاوێک گوتی ، وازمان لێ بێنە لەمانە، باسی کتێبی خوامان لەگەڵ بکە،عمران گوتی :تۆ کەم عەقڵیت ، ئەوە لە کتێبی خوادا نوێژ بە شیکراوەیی هاتووە ؟ ئەوە ڕۆژوو بە شیکراوەیی هاتووە؟ قورئان بە کورتی هێناوتی وسوننەت شیکاریەتی.
**
سووننەت كات و شوێن و چۆنیەتی و رادەو بڕی ئەم فەرزانەی روون كردۆتەوە..
ئێمە بە هۆی سووننەتەوە دئەزانین چۆن نوێژ دەكەین و كەی ؟ یان كەی زەكات دەدەین و چۆن و چەندو لە چیی؟ یان كەی ئەچینە حەج و روكنەكانی چین
پێشەوا ئەحمەد ئەفەرمووێ: إن السنة تفسر الْكتاب وتبينه. رواه ابنعبدالبر في الجامع (۲٥۲/۱)والخطب في الكفاية ص۱٤، وابن ٲبي حاتم في علل الحديث ۱۲/۱، وفي الجامع لأحكام القرآن للقرطبي: ۳۹/۱
**
سووننەت شیکەرەوەی قورئانە و پێناسەکارو ڕوونکەرەوەیەتی.
بۆ نموونە اللّٰه ﷻ باسی دزی کردووە کە ئەفەرموێ: ( والسارق والسارقة فاقطعوا أيديهما ) المائدة/38
**
واتە : دەستی پیاوێك كە دزیی بكات و دەستی ئافرەتێك كە دزیی بكات ببڕن. قورئان باسی ڕێژەی پارەکە وشوێنی بڕینی دەستەکەی نەکردووە ،بەڵام سووننەت رادەو بڕی بڕینەكەی دیاریكردووە.
**
باسی زینای کردووە وئەفەرمووێ: ( الزانية والزاني فاجلدوا كل واحد منهما مائة جلدة ) النُّور : ٢
ئەو کچ و کوڕەى زیناو شەرواڵ پیسیى دەکەن، دەبێ لە هەریەکەیان سەد جەڵدە «شەلاق»ى لێ بدەن.
**
بەڵام باسی جۆری کەسەکانی نەکردووە، وەباسی ڕەجمی نەکردووە بۆ خاوەن خێزانەکان ودوورکەوتنەوەی ساڵێک تغریب بۆ گەنجەکە، وە باسی عەرەق خواردنی کردووە وئەفەرمووێ: ( يا أيها الذين آمنوا إنما الخمر والميسر والأنصاب والأزلام رجس من عمل الشيطان فاجتنبوه لعلكم تفلحون فيه ) المَائدة : ٩٠
**
ئەى گەلى خاوەن باوەڕ! بێگومانبن کەعارەق خۆریى (مەشرووبات) و قومار بازیى و کاغەزى و ئەو بەردەى حەیوانى بتەکانى لەسەر سەر دەبڕێ بۆ بتەکان و، فاڵگرتنەوە بۆ دەرکەوتنى بارێکى چاک، یان خراپ، یان بۆ تاقیکردنەوەى بەخت، وەک عادەت و باوبوو دەسا ئێوە خۆتانى لێ دووربگرن، ئەمانە گشت پیسن و لەکارى شەیتانن تا بەڵکو لە دنیاو لەقیامەتدا ڕزگارو بەختەوەربن .
بەڵام باسی دیاریکردنی سزاکەی نەکردووە
٢ــ سوننەت کار تایبەتکردنی گشتی قورئان ئەکات هەندێك جار(السنة النبوية تخصص عام القرآن أحيانا)
**
هەندێک شت هەیە لەقورئانی پیرۆز بەگشتی هاتووە سوننەت تایبەتی ئەکات بۆ نموونەلە باسی حەڵالبوونی ئافرەت اللّٰه ﷻ ئەفەرمووێ :وأحل لكم ما وراء ذلكم ” النساء/24 ، وفي قراءة أخرى : وأحل لكم ما وراء ذلكم.
هەموو ئافرەتێك پاش ئەوانەی کە باسمان کرد حەڵاڵن.
**
بەڵام بە فەرموودە پوور حەرام کرا:
**
عن أبي هريرة – رضي الله عنه، أن رسول الله ﷺ قال: ” لا يجمع الرجل بين المرأة وعمتها، ولا بين المرأة وخالتها” . البخاري (5109) ، ومسلم (1408) .
**
واتە : ژن و پوورەکەی کۆناکرێنەوە جا خوشکی دایکی بێت یاخود باوکی .
**
وەهەروها لە ئایەتی میراتیدا اللّٰه ﷻ ئەفەرمووێ : (يوصيكم الله في أولادكم للذكر مثل حظ الأنثيين)(سورة النساء آية ۱۱)ئەم ئایەتە گشتییە ، باسی میرات ئەکات هەموو جۆرە بەجێهشتنی ماڵێک ئەگرێتەوە کەمردوویەک خاوەن ماڵ بەجێی بهێڵیت ، بەڵام سونەتی پێغەمبەر ﷺ تایبەتی ئەکات وئەونەی لێ دەرئەکات :عن أسامة بن زيد رضي الله عنهما أن النبي ﷺ قال : لا يرث المسلم الكافر ولا الكافر المسلم. متفق عليه ٲخرجه البخاري (٦۷٦٤) ومسلم(۱٦۱٤) وٲحمد ،ابوداود ،والترمذي ، والنسائي في الكبری ،وابن ماجه، وابن خزيمة في صحيحه، وابن حبان في صحيحه.
**
واتە : بێبڕوا میراتی لەموسڵمان نابات ، وە هەروەها موسڵمانیش میرات لە باوکێکی بێبڕوا نابات.
**
وعن أبي بكر – رضي الله عنه – قال : قال رسول الله ﷺ: لانورث ، ما تركنا صدقة . متفق عليه. ٲخرجه البخاري(3092)ومسلم(1759)وٲحمد ،والترمذي، وابن حبان في صحيحه، والبزار في المسند ،والبيهقي في السنن الكبری، وفي
الشعب.
**
واتە : میراتیمان لێ نابرێت، ئەوەی بەجێمان هێشت خێر و خێراتە.
وە هەروەها پێغەمبەرﷺ ئەفەرمووێ:
عن أبي هريرة، ان رسول الله ﷺ قال ” القاتل لا يرث “
رواه بوداو(٤٥٦٤)والترمذي(۲۱۰۹)والنسائي في الكبری(٦۳۳٥)وابن ماجه(۲٦٤٥) والدارقطني في السنن ،والطبراني في الٲوسط ،والبيهقي في السنن الكبری وفي الصغير، وحسنه ابن حجر والٲرنؤوط وله شواهد كثرة.
**
واتە : ئەوەی باوکی یان دایکی بکوژێت میراتی لێ نابات.
**
(حرمت عليكم الميتة والدم..)سورة المائد آية۳
**
] خواردنى گوشتى مردارەوە بوو و، هەرخوێنێ لەهەر ئەندامێکى حەیوان بێتە دەرێ و بڕوا، حەرامە بۆتان ئەى موسڵمانان! بەڵام فەرموودە تایبەتی ئەکات خوێنى گیرساوو نەچوو، وەک خوێنى جگەر، سپڵ، حەڵاڵە، هەروەها ماسیى و کوللەش بێ سەربڕینیان حەڵاڵن و ئەخورێن، وەک پێغەمبەر ﷺئەفەرمووێ : عن ابن عمر ، قال: قال رسول الله ﷺ :أحلت لنا ميتتان ودمان، فأما الميتتان فالحوت والجراد، وأما الدمان فالكبد والطحال ” .رواه ٲحمد في المسند(٥۷۲۳)وابن ماجه(۳۳۱٤) وعبد بن حميد (۸۲۰) والبيهقي من طريق الحاكم (۱۱۲۹). وقال شعب الأرنؤوط: حديث صحيح، وهذا سند ضعيف. لضعف عبد الرحمن بن زيد بن أسلم. وأنه ثابت صحيح بغيره وقال البيهقي وروی موقوفا علی ابن عمر وهو الصحيح. وقال ٲبو زورعة الموقوف ٲصح. وقال ابن حجر في التلخيص الحبير(۲٦/۱،رقم ۱۱ )الروايةالموقوفة التي صححها ٲبو حاتم وغيره هی في حكم المرفوع ، لٲن الصحابي ٲحل لنا وحرم علينا كذا مثل قوله ٲمرنا بكذا ونهينا عن كذا فيحصل الاستدال بهذه الرواية لٲنها في معنی المرفوع.
**
واتە : دوو مردارەوە بوو و دوو خوێنتان بۆ حەڵاڵ کراوە، دوو مردارەوەبووەکە ماسی و کوللەیە، وە دوو خوێنەکەش بریتین لە: جگەرو سپڵ.
**
وەهەروەها ﷻ ئەفەرمووێ : الذين آمنوا ولم يلبسوا إيمانهم بظلم أولئك لهم الأمن وهم مهتدون. سورة الٲنعام آية۸۲.ئەو كەسانەی كە ئیمانیان هێناوە وە ئەهلی تەوحیدن بەتاك و تەنها خوا ئەپەرستن وە ئیمانەكەیان
**
واتە :تەوحیدەكەیان تێكەڵ بە زوڵم واتە: بە شیرك نەكردووە ئا ئەم كەسانەن كە ئەمینن لە سزای خوای گەورە لە قیامەتدا وە لە دونیاو قیامەتیشدا خوای گەورە هیدایەتیان ئەدا بۆ ڕێگای ڕاست ئەمانەن كە شایەنن بە ئەمن و ئاسایش نەك كافران و موشریكان .
**
**
پێشەوا (عبداللەی كوڕی مەسعود) ئەفەرمووی:كە ئەو ئایەتە دابەزی {
الذين آمنوا ولم يلبسوا إيمانهم بظلم } هاواڵان گوتیان ئەی پێغەمبەری خوا صلى الله علیه وسلم كێ هەیە لە ئێمە زوڵم لە خۆی نەكات؟ فەرمووی: ئەو زوڵمە نییە كە ئێوە گومان ئەبەن، گوێتان لێ نەبووە كە لوقمان بە كوڕەكەی ئەفەرمووێ: [
يا بني لا تشرك بالله إن الشرك لظلم عظيم] (لقمان: 13)
**
واتە : ئەی كوڕی خۆم شەریك بۆ خوای گەورە بڕیار مەدە چونكە شەریك دانان بۆ خوای گەورە گەورەترین زوڵم و ستەمە, كەواتە ئەو كەسانەی ئەهلی تەوحیدن و یەكخواپەرستییەكەیان تێكەڵ بە شیرك نەكردووە.
-*-*-*-*-*-
ن/ م . ســــەرهەد خەلیفانی (٨محرم١٤٤٤)