گرنگی ڕەفیق وهاوڕێی چاك وباش.

كَانَ عَلِيٌّ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ يَقُولُ: عَلَيْكُمْ بِالْإِخْوَانِ فَإِنَّهُمْ عُدَّةُ الدُّنْيَا وَعُدَّةُ الآخرة،أَلَا تَسْمَعُ إِلَى قَوْلِ أَهْلِ النَّارِ:” فَما لَنا مِنْ شافِعِينَ (۱۰۰) وَلا صَدِيقٍ حَمِيمٍ(۱۰۱)الشعراء.تفسير القرطبي(13/117)

پێشەوا علی ئەفەرمووێ. داواتان لێ ئەکەم برادەرایەتی کەسی باش بکەن، چونکە ئەوان زەخیرەن بۆ دنیا وزەخیرەن بۆ قیامەت، ئایا گوێ بیستی قسەی ئەهلی ئاگر نەبوونە کە دەڵێن.وا ئێستاش هیچ تکا کارێکمان نیە، تا تکامان بۆ بکاو لەو تەنگەژەیە ڕزگارمان ببێ.وە هیچ هاوڕێیەكی خۆشەویست و نزیكمان نییە كە ڕزگارمان بكات، (قەتادە) دەفەرمێت: (سوێند بە خوا دەزانن ئەگەر هاوڕێ چاك بێت سودى دەبێت، وە ئەگەر خزم چاك بێت شەفاعەت دەكات) (حەسەنى بەسرى) دەفەرمێت: (هاوڕێى باوەڕدار زۆر پەیدا بكەن چونكە لە رۆژى قیامەت شەفاعەتتان بۆ دەكەن) .

٢ـ پێویستە ڕەفیق وهاوڕێت ڕاستگۆبێت ( يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَكُونُوا مَعَ الصَّادِقِينَ ) التوبَة : ١١٩

ئەی ئەوانەی باوەڕتان هێناوە! لە نافەرمانی خوا پارێز بکەن و هەمیشە لەگەڵ دەستەی ڕاستان بن،

٣ـ هاوڕێ وڕەفیقت بە ئیماندار بێت.عَنْ أَبِي سَعِيدٍ ، عَنِ النَّبِيِّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ : ” لَا تُصَاحِبْ إِلَّا مُؤْمِنًا، وَلَا يَأْكُلْ طَعَامَكَ إِلَّا تَقِيٌّ “. رواه ٲحمد ، وابوداود والترمذي وقال هَذَا حَدِيثٌ حَسَنٌ، واالدارمي ،وابن حبان في صحيحه ،والحاكم وقال: هَذَا حَدِيثٌ صَحِيحُ الإِسْنَادِ واقره الذهبي.

واتە: ڕەفیق و هاوەڵێتی ئیماندار نەبێت نەیكەیت، وە با كەس خواردنت نەخوات ئیللا كەسێكی لە خوا ترس و خۆپارێز لە تاوان نەبێت.

پێم بڵێ کێ هاوڕێتە تا پێت بڵێم کێیت

٤ــ لەگەڵ هاوڕێ وڕەفیق جاك وباش هەستان و دانیشتن بکە. جونکە ڕەفیق باش هەر جۆنێک هاوڕێیتی بکەی سودی لێ ئەبینی، نموونه‌ى براده‌رى چاك و براده‌رى خراپ چۆنەعَنْ أَبِي مُوسَى الأَشْعَرِيِّ (ڕه‌زای خوای لێبێت) عَنِ النَّبِيِّ (صلی الله‌ علیه‌ وسلم) قَالَ : ((إِنَّمَا مَثَلُ الْجَلِيسِ الصَّالِحِ وَالْجَلِيسِ السَّوْءِ : كَحَامِلِ الْمِسْكِ وَنَافِخِ الْكِيرِ ، فَحَامِلُ الْمِسْكِ إِمَّا أَنْ يُحْذِيَكَ ، وَإِمَّا أَنْ تَبْتَاعَ مِنْهُ ، وَإِمَّا أَنْ تَجِدَ مِنْهُ رِيْحَاً طَيِّبَةً ، وَنَافِخُ الْكِيرِ إِمَّا أَنْ يُحْرِقَ ثِيَابَكَ ، وَإِمَّا أَنْ تَجِدَ مِنْهُ رِيْحَاً خَبِيثَةً)) متفق علیه.

واته‌ : نموونه‌ى هاومه‌جليسى چاك و هاومه‌جليسى خراپ : وه‌كـو هه‌ڵگرى بـۆنـى ميسك (واته‌ بۆن فرۆش) و فووكار به‌ كووره‌دا وايه‌ .جا هه‌ڵگرى بۆنى ميسك يان له‌و بۆنه‌ت پێده‌به‌خشێت يان لـێى ده‌كڕيت يان بۆنى خۆشى لـێ هه‌ڵده‌مژيت .به‌ڵام فووكار به‌ كووره‌دا يان جله‌كانت ده‌سوتێنێت يان بۆنى پيسى لـێ هه‌ڵده‌مژيت .

واته‌ : هاوڕێ و هاومه‌جليسى چاك خێردار و بێ زيانه‌ ، به‌ڵام هاوڕێ و هاومه‌جليسى خراپ بێخێر و زيان به‌خشه‌

٥ـ بۆ چی گرنگ وپێویستە ڕەفیق وهاوڕێیتی مرۆڤی جاك وباش بکەین:عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ قَالَ : قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ : ” الرَّجُلُ عَلَى دِينِ خَلِيلِهِ، فَلْيَنْظُرْ أَحَدُكُمْ مَنْ يُخَالِلُ “.رواه ٲحمد وقال ٲحمدشاكر ٳسناده صحيح وابوداود وقال النووي ٳسناده صحيح، والترمذي وقال هَذَا حَدِيثٌ حَسَنٌ غَرِيبٌ ، وقال شعيب الارنؤوط ٳسناده جيد ،وحسنه ابن حجر.

واتە : پیاو لەسەر دینی هاوڕێیەکەیەتی هەر یەکێک لەئێوە بڕوانێت و بزانێت هاوڕێیەتی کێ دەکات .

هاوڕێی چاک باشترین یارمەتی دەرە بۆ عیبادەت کردن ودوور کەوتنەوە لەتاون و خراپە

عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ ، قَالَ : قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ : ” الْمَرْءُ عَلَى دِينِ خَلِيلِهِ، فَلْيَنْظُرْ أَحَدُكُمْ مَنْ يُخَالِطُ “.رواه ٱحمد وقال ٲحمد شاكر ٳسناده صحيح ، وقال شعيب الٲرنؤوط ٳسناده جيد.

مرۆڤ لەسەر دینی وڕەوشتی هاوڕێیەکەیەتی هەر یەکێک لەئێوە بڕوانێت و بزانێت لەگەڵ کێ تێگەڵ ئەبێت .

٦ــ هاوڕێ ئەبێ لابەری خەم خەفەت بێت:وَقَالَ عُمَرُ بْنُ الْخَطَّابِ – رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ -: لِقَاءُ الْإِخْوَانِ جَلَاءُ الْأَحْزَانِ.أدب الدنيا والدين، ص161.

پێشەوا عمر:بینین ودیداری برایان وهاوڕێیان لابەری خەم وخەفەتە

٧ــ هاوڕێ ئەبێ بەبینین ودیداری خوات بەبیربێنێتەوە.قال أبو سليمان الداراني رحمه الله تعالى: «كُنتُ أنظُرُ إلى أخ من إخواني بالعِراق فأعملُ على رؤيتهِ شهراً.روضة العقلاء ص۹۳.

واتە پێشەوا ابو سەلەیمان دەڵێ:کاتێ سەیری دەم وچاوی برادەرێک لە برادەرەکانم ئەکرد لەعیراق،بەس بەسەیرکردن یەک مانگ کردەوەی چاکم ئەنجام ئەدا.

۸ـ باشترین هاوڕێ لای للّٰه ﷻ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَمْرٍو ، قَالَ : قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ : ” خَيْرُ الْأَصْحَابِ عِنْدَ اللَّهِ خَيْرُهُمْ لِصَاحِبِهِ، وَخَيْرُ الْجِيرَانِ عِنْدَ اللَّهِ خَيْرُهُمْ لِجَارِهِ. رواه ٲحمد ،والترمذي وقال هَذَا حَدِيثٌ حَسَنٌ غَرِيبٌ ،والدارمي ،وأخرجه ابن خزيمة وابن حبان في صحيحيهما والحاكم وقال هذا حديث صحيح على شرط الشيخين ووافقه الذهبي ،وقال ابن حجر ٳسناده صحيح.

(باشترین هاوڕی لەلای پەروەردگار ئەوەیە بۆ هاوڕێکەی باشبێت، باشترین دراوسێش لەلای پەروەردگار ئەوەیە کە بۆ دراوسێکەی باش بێت).

۹ــ ڕەفیق وهاوڕێى خراپ بەرەو دۆزەخ ئەبات سورة الفرقان آية ۲۷(وَيَوْمَ يَعَضُّ الظَّالِمُ عَلَىٰ يَدَيْهِ يَقُولُ يَا لَيْتَنِي اتَّخَذْتُ مَعَ الرَّسُولِ سَبِيلًا .

لەو ڕۆژەدا كەسی زاڵم و ستەمكار هەردوو دەستی خۆی ئەگەزێ لە پەشیمانیدا بەڵام پەشیمانى لەو رۆژەدا سودى نیەو دادى نادات

قال السيوطي في الدر المنثور أخْرُجُ ابْنُ مَرْدُوَيْهِ، وأبُو نُعَيْمٍ في ”الدَّلائِلِ“، بِسَنَدٍ صَحِيحٍ، مِن طَرِيقِ سَعِيدِ بْنِ جُبَيْرٍ، عَنِ ابْنِ عَبّاسٍ ئەفەرموون:(عقبة بن أبي مُعَيْط) لە مەككە لەگەڵ پێغەمبەری خوا صلى الله عليه وسلم دادەنیشت و ئازارى نادا، كافران وتیان (عوقبە) موسڵمان بووە، هاوڕێیەكى هەبوو وتى قسەت لەگەڵ ناكەم تا نەچیت تف نەكەیتە ناوچەوانى محمدو بە خراپترین شێواز لەناو مەجلیسەكەیدا جوێنى پێ نەدەیت، (عوقبە)یش بەقسەى كرد، پێغەمبەری خوا صلى الله عليه وسلم تفەكەى لە دەموچاوى سڕیەوەو فەرمووى:

لە دەرەوەى شاخەكانى مەككە بتبینم دەبێت لە گەردنت بدەم، لە جەنگى بەدر (عوقبە) زۆر ترسا دەرچێت بۆ جەنگ، وتى محمد هەڕەشەى لێكردووم و لە گەردنم دەدات، وتیان: تۆ وشترە سورت هەیە كەس نایگرێتەوە ئەگەر تێكشكاین تۆ رابكە، ئەمیش لەگەڵیان دەرچوو، كاتێك خواى گەورە كافرانى تێكشكاند (عوقبە) وشترەكەى بەریدایە ناو قوڕاوێكەوەو لەناو حەفتا كافردا بە دیل گیراو وتى ئایا لەناو ئەماندا تەنها من دەكوژیت؟

پێغەمبەری خوا صلى الله عليه وسلم فەرمووى: بەڵێ، وە كوشتى، خواى گەورە ئەم سێ ئایەتەى لەسەر (عقبة بن أبي مُعَيْط) دابەزاند.

لەو ڕۆژەدا كەسی زاڵم و ستەمكار هەردوو دەستی خۆی ئەگەزێ لە پەشیمانیدا بەڵام پەشیمانى لەو رۆژەدا سودى نیەو دادى نادات [يَقُولُ يَا لَيْتَنِي اتَّخَذْتُ مَعَ الرَّسُولِ سَبِيلًا (27)] ئەڵێ: خۆزگە پێغەمبەری خوام صلى الله عليه وسلم بكردایە بە دۆست و خۆشەویستی خۆم وە شوێنی بكەوتمایە (هەموو كەسێك لە دونیا شوێن پێغەمبەری خوا صلى الله عليه وسلم نەكەوێت لە قیامەتدا پەشیمان دەبێتەوە بەڵام پەشیمانى سودى بۆ هیچ كەسێك نییەو لەوێ تەنها لێپرسینەوەیە) .

[يَا وَيْلَتَى لَيْتَنِي لَمْ أَتَّخِذْ فُلَانًا خَلِيلًا (28)خۆزگە فڵانە كەسم نەكردایەتە دۆست و خۆشەویستی خۆم .

لَّقَدْ أَضَلَّنِي عَنِ الذِّكْرِ بَعْدَ إِذْ جَاءَنِي ۗ وَكَانَ الشَّيْطَانُ لِلْإِنسَانِ خَذُولًا [29]

لەبەر ئەوەی گومڕای كردم لەو زیكرو قورئانەى كە لەلایەن خواوە بۆم هات بە بەردەوامى شەیتان مرۆڤ سەرشۆڕ ئەكات و لەحەق لایدەبات.

-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*

ن/ســەرهــەد خـەلیــفانی.٢٢ ذوالحجة ۱٤٤۳هــ