تایبەتمەندییەکانی دە ڕۆژانی مانگی حاجیان

لە قوڕئانی مەزندا، هەر کاتێك پەروەردگار سوێندی بە شتێك خواردبێ، ئەوە گوزارشتە لە گەورەیی ئەو شتەو هۆشیار کردنەوەی بڕوادارانیشە لەسەر گرنگ و گەورەیی هەمان شت.

پەروەردگار ڕۆژگاری دیایکردووە، خۆشەویسترین و باشترین سات و و کاتیش ئەو مانگانەن، کە پێیان دەگوترێ (ٲشهر الحُرُم) واتە: مانگە ڕێزگیراوەکان، کە جەنگیان تێدا قەدەغە کراوە، لە ناویشیاندا مانگی (ذي الحجة) پیرۆزترینیانە، گەورەترین کاتیش لەو مانگەدا، دە ڕۆژی یەکەمی (ذي الحجة)ن، کە پێیان دەگوترێ دە ڕۆژانی مانگی حاجیان.

ئەو ڕۆژانە وێڕای ئەوەی کارەکانی حەجیان تێدا ئەنجام دەدرێ، بەڵام لە هەمان کاتدا ڕۆژگارێکی گرینگ و مەزنن لە تەمەنی ئوممەتی ئیسلامی و، ڕۆژانی دابارین و دابەزینی لوتف و کەڕەمی پەروەردگارن، کە بەهۆیەوە بە هەزاران موسڵمان لە تەواوی دونیا سوودی لێ دەبـینێ و وەردەگرێ.

ئەو ڕۆژانە وەك ڕۆژانی سەرەتایی هەر مانگێکی دیکە نین، بەڵکو چەندین سەروەری و تایبەتمەندی خۆیان هەیە، کە لێرەدا بە چەند خەڵێك دەیانخەینە ڕوو.

١- اللەُ ﷻ سوێند بەو ڕۆژانە خواردووە، دەفەرمووێ:

﴿وَالْفَجْرِ (١) وَلَيَالٍ عَشْرٍ (٢) وَالشَّفْعِ وَالْوَتْرِ (٣) ﴾ [الفجر ١-٣]

﴿سوێند بە بەرەبەیان 1 سوێندیش بە دە شەوەکان 2 سوێندیش بە جووت و بە تاك ﴾ [الفجر ١-٣]

لە فەرمایشتێکدا داهاتووە:

عَنْ جَابِرٍ ، عَنِ النَّبِيِّ ﷺ، قَالَ : ” إِنَّ الْعَشْرَ عَشْرُ الْأَضْحَى، وَالْوِتْرَ يَوْمُ عَرَفَةَ، وَالشَّفْعَ يَوْمُ النَّحْرِ “. رواه ٲحمد: (۱٤٥۱۱) والنسائي في ((الكبری)) (٤۱۰۱) ، والطبري ۱٦۹/۱۲ ، والحاكم: (۷۷۰۷) وقال هذا حديث صحيح علی شرط مسلم، ووافقه الذهبي. وقال ٲحمد شاكر: في تحقق(مسند الإمام أحمد: 3/ 327)، (14448 صحيح).

جابير – خوا لێی ڕازی بێت – ده‌گێڕێتەوه‌، كه‌ پێغه‌مبه‌ر ﷺ فه‌رموویه‌تی: بێگومان ئەم دەیە دەی چەژنی قوربانە، تاکیش (الوتر) ڕۆژی عەرەفەیە، جوتیش (الشفع) ڕۆژی چەژن و قوربانیە.

۲- ئەم دە ڕۆژانە، دە ڕۆژانی ناوازەو دیارن، اللەُ ﷻ دەفەرمووێ:

﴿ وَیَذۡكُرُوا۟ ٱسۡمَ ٱللهِ فِیۤ أَیَّامࣲ مَّعۡلُومَـٰتٍ 28 ﴾ [الحج]

یادی اللەُ ﷻ ناوی اللەُ ﷻ بێنن، لە ڕۆژانێکی زانراودا، یانی: ئەو ڕۆژانەی حەجیان تێدا ئەنجام دەدرێ، بە تایبەت کە لە (يومُ التَّروية)، هەشتی (ذي الحجة)ەوە، دەست پێ دەکەن، تاکو ڕۆژەکان دوایی.

وَقَالَ ابْنُ عَبَّاسٍ: ﴿ وَیَذۡكُرُوا۟ ٱسۡمَ ٱللهِ فِیۤ أَیَّامࣲ مَّعۡلُومَـٰتٍ 28 ﴾ [الحج]، أَيَّامُ الْعَشْرِ.

ٲخرجه البخاري معلقاً في كِتابِ العِيدِيْنِ،  بَابُ: فَضْلِ الْعَمَلِ فِي أَيَّامِ التَّشْرِيقِ، قبل (۹٦۹)

عبداللە کوڕی عەباس – خوایان لێیان ڕازی بێ – لە مانای ئەم ئایەتەدا:

﴿ وَیَذۡكُرُوا۟ ٱسۡمَ ٱللهِ فِیۤ أَیَّامࣲ مَّعۡلُومَـٰتٍ 28 ﴾ [الحج]

دەڵێ مەبەست لە: ﴿ أَیَّامࣲ مَّعۡلُومَـٰتٍ 28 ﴾ دەی ڕۆژی مانگی (ذي الحجة)یە.

۳- ئەم دە ڕۆژانە خۆشەویستترین ڕۆژانێکن لای پەروەردگار کە کردەوەی چاکی تێدا ئەنجام بدەرێ، وەك لە فەرمایشتێکدا هاتووە:

عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ قَالَ : قَالَ رَسُولُ اللهِ ﷺ : ” مَا مِنْ أَيَّامٍ الْعَمَلُ الصَّالِحُ فِيهَا أَحَبُّ إِلَى اللَّهِ مِنْ هَذِهِ الْأَيَّامِ “. يَعْنِي أَيَّامَ الْعَشْرِ، قَالُوا : يَا رَسُولَ اللَّهِ، وَلَا الْجِهَادُ فِي سَبِيلِ اللَّهِ ؟ قَالَ : ” وَلَا الْجِهَادُ فِي سَبِيلِ اللَّهِ، إِلَّا رَجُلٌ خَرَجَ بِنَفْسِهِ وَمَالِهِ فَلَمْ يَرْجِعْ مِنْ ذَلِكَ بِشَيْءٍ “. رواه ٲحمد: (۱۹٦۸) والبخاري: (۹٦۹) والدارمي: (۱۸۱٤) وٲبو داود: (۲٤۳۸) والترمذي: (۷٥۷) وقال: حَدِيثُ ابْنِ عَبَّاسٍ حَدِيثٌ حَسَنٌ صَحِيحٌ غَرِيبٌ. وابن ماجه: (۱۷۲۷)

ئیبنو عەباس -ڕەزای خوایان لێبێت- دەڵێ: پێغەمبەری خودا -ﷺ-  فەرموویەتی:«هیچ ڕۆژێك نین کردەوەی باش لەلای اللەُ ﷻ خۆشەویستتربێ، لەم ڕۆژانە،

واتە: (أَيَّامَ الْعَشْر)، [ دە ڕۆژەکانی دە شەوەکان، چونکە ئەگەر (عَشْر)، پەیوەست با بە (أَيَّام)ەوە، دەیفەرموو: (الٲَيَّام العْشَرَة)، بەڵام (أَيَّامَ الْعَشْر)، یانی: (ٲَيَّامُ اللَّيَالي العَشْر)، [واتە: ڕۆژەکانی ئەو دە شەوانەی اللەُ ﷻ سوێندی پێ خواردن]، گوتیان: ئەی پێغەمبەری خوا -ﷺ-  ! جەنگ و تێکۆشان لە پێناوی اللەُ ﷻ (گەورەتر نیە لەوە)؟ فەرمووی: تێکۆشان لە پێناوی اللەُ ﷻ شدا، مەگەر پیاوێك بڕوات بۆ جیهاد بەگیان و بە ماڵیەوە هیچی نەگەڕێتەوە،

واتە: ماڵەکەشی ڕۆیبێ و، سەریشی لەسەر ڕێبازی اللەُ ﷻ دانابێ».

شیکردنەوەی ئەم فەرموودەیە:

پێغەمبەر -ﷺ- ڕوونیدەکاتەوە کە ئەنجامدانى کردەوەى چاک لە دە ڕۆژی یەکەمی مانگی -ذي الحجة- باشترە لە ئەنجامدانیان لە هەموو ڕۆژەکانى تری ساڵ. وهاوەڵان -ڕەزاى خوایان لێبێت- پرسیاریان لە پێغەمبەر -ﷺ- سەبارەت بە جیهاد کردن لە ڕۆژەکانى تر جگە لەم دەیە کرد ، ئایا باشترە لە ئەنجامدانى کردەوەى چاک لەم دە ڕۆژەدا؟ چونکە جێگیر بوو لەلایان کە جیهاد کردن لەباشترین کردەوەکانە.
پێغەمبەر -ﷺ- وەڵامی دایەوە: ئەنجامدانى کردەوەى چاک لەم دە ڕۆژەدا باشترە لە جیهاد کردن لە ڕۆژەکانى تر، مەگەر موجاهیدێک دەربچێت بە نەفسی وهەموو سامانی لەپێناو اللەُ ﷻ ؛ ڕۆحی دەربچێت وهەموو سامانەکەى لەدەست بدات. ئەم کردەوەیە باشترە لە ئەنجامدانى کردەوە چاکەکان لەم دە ڕۆژە پیرۆزە.

چی لەم فەرموودەیە وەردەگیرێ؟

گرنگ و گەورەیی دە ڕۆژی یەکەمی مانگی ذي الحجة، لەسەر مسوڵمانە ئەم ڕۆژانە بەهەل بزانێت بۆ ئەنجامدانى پەرستنەکان: یادی اللەُ ﷻ، وقورئان خوێندن، وتەکبیر وتەهلیل وتەحمید کردن -گوتنی:

سبحان الله والحمد لله وﻻ إله إﻻ الله والله أکبر-، ونوێژکردن، وڕۆژووگرتن، وهەموو کارە خێر وچاکەکان.

٤- ئەم دە ڕۆژانە گەورەترین ڕۆژنەی دونیایان، وەك لە فەرمایشتێکدا هاتووە:

عَنْ جَابِرٍ ، قَالَ : قَالَ رَسُولُ اللهِ ﷺ : مَا مِنْ أَيَّامٍ أَفْضَلُ عِنْدَ اللهِ مِنْ أَيَّامِ عَشْرِ ذِي الْحِجَّةِ .رواه بن حبان: (۳۸٥۳) وقال شعيب الٲرنؤوط في تخرج ((صحيح ابن حبان)) (۱٦٤/۱۳) حديث صحيح. والبزار كما في ((كشف الٲستار)) (۱۱۲۸)، وقال الهيثمي في ((مجمع الزوائد)) (۱۷/٤)  ٳسناده حسن، ورجاله ثقات، وٲبو يعلی: (۲۰۹۰) وقال المنذري في ((الترغيب والترهيب)) (۱۳٤/۲) اسناده صحيح.

جابير – خوا لێی ڕازی بێت – ده‌ڵێ پێغه‌مبه‌ری خوا ﷺ فه‌رموویه‌تی: هیچ ڕۆژانێك نین لای اللەُ ﷻ چاکتر بێت لە دە ڕۆژانە ( ذي الحجة)دا.

٥- ئەم دە ڕۆژانە ڕۆژانی ئەوان بەردەوام یادی پەورەردگار لەسەر زارمان بێ، وەك لە فەرمایشتێکدا هاتووە: پێغەمبەر ﷺ فەرمانی کردووە، بە زۆر زیکر کردن لەو دە ڕۆژە ناوازەیەدا، وەك لە فەرمایشتێکدا هاتووە: عَنِ ابْنِ عُمَرَ ، عَنِ النَّبِيِّ ﷺ، قَالَ : ” مَا مِنْ أَيَّامٍ أَعْظَمُ عِنْدَ اللهِ، وَلَا أَحَبُّ إِلَيْهِ مِنَ الْعَمَلِ فِيهِنَّ مِنْ هَذِهِ الْأَيَّامِ الْعَشْرِ ؛ فَأَكْثِرُوا فِيهِنَّ مِنَ التَّهْلِيلِ، وَالتَّكْبِيرِ، وَالتَّحْمِيدِ “.

رواه ٲحمد: (٥٤٤٦) وعبد بن حميد في ((المنتخب)) (٨٠٥)، وٲبو عوانة في ((مستخرجه علی مسلم)) ۲٤٦/۲ (۳۰۲٤)، والبيهقي (۳٥٤/۳). وقال أحمد شاكر في تحقق المسند (۲۲٤/۷) إسناده صحيح. وٲخرجه الطبراني في ((الكبير)) ۸۲/۱۱ (۱۱۱۱٦) من حديث ابن عباس رضي الله عنهما. قال الهيثمي في ((المجمع)) (۱۷/٤): ((هو في صحيح باختصار التسبيح، وغيره. رواه الطبراني في ((الكبير))، ورجاله رجال الصحيح)).

عبداللە کوڕی عومەر – خوا لێیان ڕازی بێ – دەڵێ: پێغەمبەری خوا ﷺ فەرموویەتی: هیچ ڕۆژانێك نين کردەوە لە لای اللەُ ﷻ تێیاندا مەزنتر بێ و بۆ لای اللەُ ﷻ خۆشەویستتربێ، لەو ڕۆژانە (ده ڕۆژەکانی سەرەتای مانگی (ذي الحجة) بۆیە زۆریان تەهلیل و تەکبیرو تەحمید تێدا بکەن، واتە: زۆر (لَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ، اللهُ أَكْبَرُ، الْحَمْدُ لِله

وَكَانَ ابْنُ عُمَرَ، وَأَبُو هُرَيْرَةَ: يَخْرُجَانِ إِلَى السُّوقِ فِي أَيَّامِ الْعَشْرِ، يُكَبِّرَانِ وَيُكَبِّرُ النَّاسُ بِتَكْبِيرِهِمَا. ٲخرجه البخاري معلقاً في كِتابِ العِيدِيْنِ،  بَابُ: فَضْلِ الْعَمَلِ فِي أَيَّامِ التَّشْرِيقِ، قبل (۹٦۹)، ووصله الفاكهي في ((ٲخبار مكة)) ۳۷۲/۲ (۱۷۰٤).

ئیبنو عومەر و ئەبو هوڕەیڕە -ڕەزای خوایان لێبێت- لە دە ڕۆژی (ذي الحجة)دا لە ماڵ دەڕۆیشتنە دەرەوە بۆ بازاڕ و اللە ٲکبریان دەکرد، خەڵکیش بەدوایاندا اللە ٲکبریان دەکرد.

٦- ئەو دە ڕۆژانە ڕۆژی عەرەفەیان لە خۆ گرتووە، کە
ڕاوەستانە لە عەڕەفات پایەو کۆڵەکەی سەرەکیی حەجە، وەك پێغەمبەر ﷺ فەرموویەتی: (الْحَجُّ عَرَفَةُ) رواه ٲحمد: (۱۸۷۷٤) وٲبو داود: (۱۹٤۹) ( والترمذي: (۸۸۹) والنسائي: (۳۰۱٦) وابن ماجه: (۳۰۱٥) كلهم عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ يَعْمَرَ الدِّيلِيِّ. وقال شعيب الٲرنؤوط: في تخرج المسند: (٦٤/۳۱) ٳسناده صحيح. واتە: حەج عەڕەفەیە، یانی: وەستان لە عەڕەفات.

۷- گەورەیی ئەو دە ڕۆژە لەو زیاتر دەر دەکەوێت، کە مەوسمی حەجە و فەرزی حەجی تێدا ئەنجام دەدرێت، کە زۆربەی خوا پەرستییەکانی حەج لەو دە ڕۆژانەدان، کە لە هەشتەمەوە دەست پێ دەکەن لە (يَومُ التَّروِيةِ) ەوە، تاکو ڕاوەستان لە عەڕەفات و، دوایی ڕۆژی دەیەمیش، زۆر لە خواپەرستییەکانی لەو ڕۆژەدا ئەنجام دەدرێن.

١- هەم وردە بەر هاویشتنی جەمڕەی گەورە.

٢- هەم سەری خۆ تاشین یان کورت کردنەوە.

٣- پاشان قوربانیی سەربڕین.

٤- دوایی تەوافی (ٳِ فاضَة) یان تەوافیی پایە.

٥- ئیحرام شکاندنی پچووك.
ئەوانە هەموویان لەو ڕۆژەدا دەدرێن.

۸- بەڕۆژوو بوون لە نۆیەم ڕۆژی کە ڕۆژی عەرەفەیە، پاداشتێکی گەورەیی هەیە گوناهی ساڵێکی ڕابردوو و داهاتوو دەسڕێتەوە وەك لە فەرمایشتێکدا هاتووە: عَنْ أَبِي قَتَادَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ : سُئِلَ رَسُولُ اللَّهِ ﷺ : عَنْ صَوْمِ عَرَفَةَ  قَالَ : يُكَفِّرُ السَّنَةَ الْمَاضِيَةَ وَالْبَاقِيَةَ .  رواه ٲحمد: (۲۲٥۳۷) ومسلم: (۱۱٦۲) وٲبوداود: (۷٤۹) والترمذي: (٢٤٢٥) وقال: حَدِيثُ أَبِي قَتَادَةَ حَدِيثٌ حَسَنٌ. وابن ماجه: (۱۷۳۰)
ئەبوو قەتادە – خوا لێی ڕازی بێ – دەڵێ پێغەمبەری خوا ﷺ

پرسیاری لێکرا لە بارەی بە ڕۆژوو بوون لە ڕۆژی عەرەفەدا، واتە: نۆیەمی (ذي الحجة)، [بۆ غەیری ئەوانەی کە لە حەجن، ئەگەرنا بۆ بابای حاجی، سوننەت نیە، بە ڕۆژوو بێ، چونکە دەبێ لەو ڕۆژەدا زۆر بپاڕێتەوەو بڵاڵێتەوەو بکڕووزێتەوە، بۆیە تاقەتی هەبێ و بەڕۆژوو نەبێ باشە، بەڵام بۆ غەیری حەجکارن، لێپرسراوە لە خێرو پاداشتی بە ڕۆژوو بوون لەو ڕۆژەدا] فەرموویەتی: گوناهی ساڵی ڕابردوو و داهاتوو دەسڕێتەوە (لەو کەسەی کە تێیدا به ڕۆژووو دەبێ].

٩- ڕۆژی چەژنی قوربانیش دەکەوێتە ناو ئەو دە ڕۆژانەی مانگی (ذي الحجة)، کە ئەمەش چەژن و خۆش و شادی ئوممەتی ئیسلامیەو، ڕۆژێکیشە لە ڕۆژە گەورەکانی دونیا، لەفەرمایشتێکدا هاتووە:

عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ قُرْطٍ ، عَنِ النَّبِيِّ ﷺ قَالَ : ” إِنَّ أَعْظَمَ الْأَيَّامِ عِنْدَ اللَّهِ تَبَارَكَ وَتَعَالَى يَوْمُ النَّحْرِ، ثُمَّ يَوْمُ الْقَرِّ “. رواه ٲحمد: (۱۹۰۷٥) وٲبوداود: (۱۷٦٥) والنسائي في ((الكبری)) (٤۰۸۳) وابن خزيمة: (۲۸٦٦ ، ۲۹۱۷ ، ٢٩٦٦) وابن حبان: (۲۸۱۱) والطبراني في ((المجعم الكبری)) (۲٤۲۱) والحاكم: (۷۷۱۲) وقال: هذا حديث صحيح الٳسناد، ووافقه الذهبي. وقال شعيب الٲرنؤوط في تخرج المسند: (٤۲۷/۳۱) ٳسناده صحيح، رجاله ثقات.

عبداللەی کوڕی قورت – خوا لێی ڕازی بێ – دەگێڕێتەوە  کە پێغەمبەر ﷺ فەرموویەتی: بێگومان گەورەترینی ڕۆژەکانی لای اللەُ ﷻ یەکەم ڕۆژی چەژنی قوربانە، پاشان رۆژی حەوانەوەی حاجییەکان (واتە: دووەم ڕۆژی جەژنی قوربان).

*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*
نووسینی/ ســەرهـەد خـەلیـفانی 29 ذو القعدة 1446 هـــ