عن أبي هريرة أن رسول الله صلى الله عليه وسلم قال تفرقت اليهود على إحدى وسبعين أو اثنتين وسبعين فرقة والنصارى مثل ذلك وتفترق أمتي على ثلاث وسبعين فرقة. (رواه الترمذي)
واتە : جولەکە بەسەر حەفتاو یەک کۆمەڵدا دابەشبوون یا حەفتاو دوو , گاورەکانیش بە هاوشێوەى ئەوەو , ئۆمەتەکەشم بەسەر حەفتاو سێ کۆمەڵدا دابەش دەبێت.
عن عبد الله بن عمرو قال قال رسول الله صلى الله عليه وسلم ليأتين على أمتي ما أتى على بني إسرائيل حذو النعل بالنعل حتى إن كان منهم من أتى أمه علانية لكان في أمتي من يصنع ذلك وإن بني إسرائيل تفرقت على ثنتين وسبعين ملة وتفترق أمتي على ثلاث وسبعين ملة كلهم في النار إلا ملة واحدة قالوا ومن هي يا رسول الله قال ما أنا عليه وأصحابي. (رواه الترمذي)
واتە: دڵنیابن بەسەر ئۆمەتەکەیمیشدا دێت وە کو چۆن بەسەر :بنى اسرائیل: دا هات , بست بە بست وە کو ئەوان دەکەن ئەگەر کەسێکیان هەبێت بە ئاشکرا لەگەڵ دایکیدا جووت بوبێ , ئەوا لە ئۆمەتەکەى منیشدا کەسانێک دەبن ئەو کارە دەکەن , وە نەوەى ئیسرائیل بەسەر حەفتاو دوو دەستەدا دابەش بوون , ئۆمەتەکەشم بەسەر حەفتاو سێ دەستەدا دابەش دەبن , ئەمانە هەموویان لەئاگردان جگە لە یەک دەستەنەبێت.
فەرموویان :ئەوە کێ یە ئەى پێغەمبەرى خودا؟
ئەویش فەرمووى : ئەوەى من و هاوەلانى منى لەسەرە.
عن أبي عامر الهوزني :عن معاوية بن أبي سفيان أنه قام فينا فقال:
ألا إن رسول اللّه صلى االله عليه وسلم قام فينا فقال: “ألا إن من قبلكم منن أهل الكتاب افترقوا على ثنتين وسبعين ملة ، وإنّ هذه الملة ستفترق على ثلاثٍ وسبعين: ثنتان وسبعون في النار، وواحدة في الجنة، وهي الجماعة” زاد ابن يحيى وعمرو في حديثهما “وإنه سيخرج من أمتي أقوام تجارى بهم تلك الأهواء كما يتجارى الكلب لصاحبه” وقال عمرو: “الكلب بصاحبه، لا يبقى منه عرقٌ ولا مفصلٌ إلا دخله”..(رواه ابوداود). www.islih.com
واتە: لە باوکى عامرى هەوەزیەوە دەگێرێتەوە کە: موعاویەى کورى ابو سوفیان (رضی الله عنهما) هەستاو فەرمووى: ئاگاداربن کە پێغەمبەر (صلى الله علیه وسلم) لەنێوانماندا هەستاو فەرمووى: ئاگاداربن ئەوانەى پێشتان لە خاوەن کتابەکان بەسەر خەفتاو دوو ڕێبازى ئاینیدا دابەشبوون , ئەم ئۆمەتەشبەسەر حەفتاو سێ ڕێباز دابەش دەبێت , حەفتاو دوویان لە ئاگردان , یەکێکیشیان لەبەهەشتدایە , کە کۆمەڵى موسڵمانانە , لە ئۆمەتەکەشمدا قەومانێک پەیدا دەبن هەواو ئارەزوو بەنێو جەستەیانەوە دەچێ وەکو چۆن نەخۆشى هاریى سەگ بەنێو جەستەى کەسى تووشبوو دەچێ.
عەمرو دەڵێت : نەخۆشى هارى سەگ بەهەموو جومگەو دەمارەکاندا بلاو دەبێتەوە دەچێتە ژوورەوە.
ئەم فەرمودانەى سەرەوە باسى ئەو حەفتاو سێ فرقەیەدەکەن کە حەفتاو دوو بۆ ئاگرن ئایازانایان ئەم فرقەو رێبازانەیان ناسى و لێکیان جاکردنەوە؟ لەوولام بەڵێ , ئەمەى خوارەوە دابەشکردنى ئەم فیرقەو گروپ ورێبازانەن کە زانایان پێناسەیان بۆکردون شیان کردونەتەوە .
زانایان دەڵێن بنەرەتى ئەم حەفتاو دوو تاقمە لە شەش تاقمى سەرەکى پیک هاتوون وە هەر تاقمێک دووانزە بەشى لێبۆتەوە کە سەرجەمیان بوون بەحەفتاو دوو فرقە.
شەش فرقە سەرەکیەکانیش ئەمانەن:
1-الحرورية .
2-القدرية.
3-الجهمية.
4-المرجئة.
5-الرافضة.
6-الجبرية.
1-الحروریة :
یەکەمیان: الأزرقیة : گوتیان هیچ کەسێک ناناسین باوەردار بێت , وەخەڵکى قیبلەشیان بەکافر دانا , جگە لەو کەسانەى گوێڕایەڵى گوفتارەکانیان دەبن. www.islih.com
دووەم :الأیباظیة : گوتیان هەرکەس گوێڕایەڵى گوفتارەکانمان بێت باوەردارە هەرکەسیش رووى وەرگێرا دوو ڕووە
سێەم:الثعلبیة : گوتیان خواى تعالى نە قەزاى کردوە و نەتەقدیر.
چوارەم: الحازمیة : گوتیان نازانین ئیمان چى یە؟ وە هەموو خەڵکى بەهانادارن ( الخلق کلهم معذورون).
پێنجەم : الخلفیة : وایان ڕادەگەیاند کە هەرکەس واز لە جیهاد بێنێ پیاو بێت بان ژن کافرە .
شەشەم : المکرمیة : گوتیان بۆ هیچ کەسێک نیە دەستى بەر کەسێکى تر بکەوێت چونکە نازانێت کامە پاک و کامە پیسە , پێویستە لە گەڵیشیدا نەخوات تا تەوبە دەکات و خۆى دەشوات.
حەوتەم : الکنزیة :گوتیان : پێویستە هیچ کەس ماڵ و سەروەت و سامانى بە کەسیکى تر نەدات , چونکە پێدەچێت شایستەى نەبێت بەڵکو لە زەویدا بیشارێتەوە تا ئەو کاتەى کەسانى شوینکەوتووى هەق دەردەکەون.
هەشتەم : الشمراخیة : گوتیان دەست بەرکەوتنى ژنانى بیگانە هیچى تێدانیە چونکە رێحانەن.
نۆیەم : الأخنسیة : گوتیان لەپاش مردن هیچ شتێک بە مردوو ناگات نەخەیر و نەشەر.
دەیەم : المحکمیة : گوتیان هەرکەس دادپرسى لاى بەدیهێنراوێکى خواى گەورە بکات کافر دەبێت (من حاکم الى مخلوق فهو کافر).
یانزەهەم : المعتزلة من الحروریة : گوتیان بە گومانین لەکارى (على) و (معاویة) بۆیە لەرهەردوو کۆمەڵەکە دوردەکەوینەوە.
دووانزەهەم : المیمونیة : گوتیان هیچ پێشەوایەک نییە مەگەر بە ڕەزابوونى لایەنگر و خۆشەویستمان (لا إمام إلا برضا أهل محبتنا).
2-القدرية.
یەکەم: الأحمریة:بانگەشەى ئەوەیان دەکردکە مەرجى دادپەروەرى بۆ خوا ئەوەیەکە خاوانداریەتى کاروبارى بەندەکان بداتە دەستى خۆیان و ڕێگرى بکات لە نێوان بەندەکان و سەرپێچیە کانیاندا .
دووەم : الثنویة :وایان ڕادەگەیاند کە خەیر لە خواوەیەو شەریش لە ئیبلیسەوەیە.
سێ یەم: المعتزلة :بانگەشەى ئەویان دەکرد کە قورئان مخلوقەو لە بینینیش نکۆلیان دەکرد ( هم الذین قالوا بخلق القران وجحدوت الرؤیة).www.islih.com
چوارەم : الکیسانیة:ئەوانەن کە گوتیانە : نازانین ئەم کردەوانە لەخواوەیە یا لەبندەوەیە؟ ناشزانین پاش مردن خەڵکى پاداشت دەدرێنەوە یا سزا دەدرێت (لاندری هذه الأفعال من الله أم من العبد ؟ ولا نعلم أیثاب الناس بعد أو یعقبون),
پێنجەم : الشیطانیة :گوتیان خودا شەیتانى نەخولقاندوە.
شەشەم: الشرکیة :گوتیان هەر هەموو خراپەکان بە قەدەر و چارەنوسەوە , جگە لە کوفر.
حەوتەم : الوهمیة :گوتیان کردەوەى بەدیهێنراوانى خواى تعالى و گوفتاریان زاتى نییە , هەروەها چاکەو خراپەش زاتى نیەە .(لیس الأفعال الخلق و کلامهم ذات , ولا للحسنة والسیئة ذات).
هەشتەم :الراوندیة :گوتیان هەر کتابێک لەلایەن خواوە دابەزێنرابێت , کردەوە پیکردنى هەقە , (ناسخ) بێت یا (منسوخ).
نۆیەم : البترية :وایان ڕادەگەیاند کە هەرکەس سەرپێچى بکات و پاشان تەوبە بکات تەوبەکەى قبوڵ نابێت.
دەیەم : الناکثیة:وایان ڕادەگەیاند کە ئەو کەسانەى پىیمان پێدانەکەى پێغەمبەرى خوایان صلى الله علیه وسلم شکاند هیچ تاوانیکیان لەسەر نییە .(زعموا أن من نکث بیهة رسول الله صلى الله علیه وسلم – فلا إثم علیه).
یانزەهەم : القاسطیة :ویستنى دونیایان لە وازهینان و نەویستنى بەچاکتر دانا.
دووانزەهەم :النظامیة : شوێنى –ابراهیم نظام- کەوتن لەو گوفتارەیدا کە دەڵێت : هەرکەس بانگەشەى ئەوە بکات خوا شتیکە , کافرە. (من زعم إن الله شئ فهو کافر).
3-الجهمیة:
یەکەم: المعطلة:وایان ڕادەگەیاند کە ئەوەى خەیاڵى مرۆڤى بۆ بچێت | مخلوقە | ە هەرکەسیش بانگەشەى ئەوەبکات کە خودا دەبینرێت , کافرە.
دووەم : المریسیة :گوتیانە زۆربەى سیفاتى خوداى تعالى |محلوق|ە.
سێ یەم: الملتزمة :گوتویانە خوداى تعالى لە هەموو شوێنێکدا هەیە.
چوارەم : الواردية:گوتویانە هەرکەس پەروەردگارى بناسێت ناچێتە ئاگرەوە و هەرکەسیش بچێتە ئاگرەوە هەرگیز دەرچوونى نابێت.www.islih.com
پێنجەم : الزنادقة :گوتویانە بۆهیچ کەس نییە پەروەردگارێک بۆ خۆى جێگیر بکات , چونکە جێگیرکردن بەدینایەت تەنها پاش ئەوەى کە هەستەکان پەى پێ دەبەن و ئەوەش هەست پەى پێ بەرێت خوا نییەو ئەوەش پەى پێ نەبرێت جێگیرناکرێت | لیس لأحد أن یپبت لنفسه ربا , لأن الإپبات لایکون إلابعد إدراک الحواس , ومایدرکه الحواس فلیس بإله وما لایدرک لایپبت|.
شەشەم: الحرقیة :بانگەشەى ئەوەیان دەکرد کە کافر یەک جار ئاگر دەیسوتێنێت پاشان بە هەتا هەتای بە سوتێنراوى دەمێنێتەوەو هەست بەگەرمى ئاگرەکە ناکات.
حەوتەم : المخلوقیة :وایان ڕادەگەیاند کە قورئان مخلوقە.
هەشتەم : الفانیة:وایان ڕادەگەیاند کە بەهەشت و دۆزەخ نامێنێت کەسى واشیان هەبوو دەیگوت هێشتا نەخولخێنراون.
نۆیەم : المغیریة :دانیان بە پێغەمبەراندانەناوە گوتویانە لەڕاستیدا ئەوانە تەنها فەرمانڕەوان |حکام|ن.
دەیەم : الواقفیة:گوتویانە نەدەڵێن قورئان مخلوقەو نەدەشلێن مخلوق نیە.
یانزەهەم :القبریة: نکۆڵى لەسزاى گۆڕ و تکاکارى دەکەن.
دووانزەهەم :اللفظیة:گوتویانە ئاخاوتنمان لە قورئان خوڵقێنراوە | لفظنا بالقرأن مخلوق|.
4-المرجئة:
یەکەم :التاركية :گوتویانە خواى گەورە هیچ فەرزێکى ترى لەسەر بەدیهینراوانى خۆى نیە جگە لە بڕوابوون پێى |یانى باوەرت هەبێت بەبێ کردەوە ئەوە تۆ بۆبەهەشتە| باچ ئارەزوودەکات بیکات پاش باوەر بوون.
دووەم :السائبية: گوتویانە خوداى گەورە بەدیهینراوانى خۆى سەربەست کردووە بۆ ئەوەى بە پێى ویستى خۆیان کردەوە بکەن.
سێ یەم :الراجئة : گوتویانە کەسى گوێڕایەڵ بە گوێڕایەڵ ناونابەین و کەسى سەرپیچیکاریش بە سەرپێچیکار ناونابەین , چونکە نازانین لاى حوا ئەو کەسە چى هەیە.
چوارەم: الشاكية:گوتویانە کردەوەکان بەشێک نییە لەئیمان | الطاعات لیست من الإمان |.
پێنجەم :البهيشية : گوتویانە ئیمان زانینەو هەرکەسیش نەزانێت هەق و پووچى و حەڵال و حەرام لێک جیاکاتەوە کافرە.
شەشەم :العملية : باوەر کردەوەیە بەتەنها یانى پەیوەندى بەدڵەوەنیە: الإيمان عمل.
حەوتەم :المنقوصية :گوتویانە ئیمان نە زیاد دەکات و نەکەم.
هەشتەم :المستثنية: نکۆلیى جیاکردن ( الأستثناء ) لەئیماندا دەکرد.
نۆیەم :المشبهة: دەلێن خودا چاویکى هەیە وەکو چاوى من و دەستێکیشى هەیە وەکو دەستى من , یانى خودا دەشوبهێنن بە مخلوقات.www.islih.com
دەیەم :الحشوية: یەک حوکمیان بۆ هەموو فەرموودەکان دانوە بۆیە بەلایانەوە وازلێهێنەرى سوننەتەکان وەکو وازلێهێنەرى فەرزەکانە ( جعلوا حکم الأحادیث کلها واحدا فعندهم أن تارک النفل کتارک الفرض).
یانزەهەم :الظاهرية: ئەمانە نکۆڵى لە قیاس دەکەن لەشەرعدا.
دوانزەهەم :البدعية: یەکەم کەسانێک بوون کە داهێنراویان لەم ئۆمەتەدا بەدیهێنا و یانى شتی زیادیان بەناوى عیبادەتەوە زیاد کرد کە نەلە فەرمودە نەلەقورئان نەبوە.
5- الرافضة:
یەکەم :العلوية :گوتویانە پەیامەکە بۆ (على) )(رضی الله عنه) بوو , بەڵام (جبرئیل) )(رضی الله عنه) بەهەڵەدا چوو.
دووەم :الأمرية: گوتویانە (على)(رضی الله عنه) هاوبەشى (محمد)ە (صلى الله علیه وسلم ) لەپەیامەکەیدا.
سێ یەم :الشيعية : گوتویانە (على)(رضی الله عنه) ڕاسپێردراو جێنشینى (محمد)ە (صلى الله علیه وسلم ) لە پاشیداو ئومەتیش کە گفتیان دایە یەکێکى تر کوفریان کرد.
چوارەم: الإسحاقية: پێغەمبەرایەتى هەمیشە یەک لەدواى یەکە تا رۆژى قیامەت و هەرکەسێکیش زانستى (أهل البیت) بزانێت پێغەمبەر.
پێنجەم :الناوسية :گوتویانە (على)(رضی الله عنه) چاکترینى ئەم ئۆمەتەیەو هەرکەس یەکێکى تر لو بە چاکتر دابنێت کوفرى کردووە.www.islih.com
شەشەم :الإمامية: گوتویانە ئەم دونیایە بەبێ پێشەوایەک لە نەوەى ( حسین ) (رضی الله عنه) نابێت و (جبرئیل ) )(رضی الله عنه) پێشەواکە دەناسێت بۆیە ئەگەر پێشەواکە مرد یەکیکى تر وەکو خۆى لە جیگەى دادەنێت.
حەوتەم :اليزيدية : گوتویانە کورانى ( حسین ) (رضی الله عنه) هەرهەموویان پێشەوان لە نوێژەکاندا بۆیە هەرکات یەکێکیان بەدیکرا نوێژى پشتى هیچ کەسیکى تر شیاو نابێت چاک و خراپیان .
هەشتەم :العباسية: بانگەشەى ئەوەیان دەکردکە ( عباس ) (رضی الله عنه) لەهەموو کەس شایستەترە بە جێنشینى.
نۆیەم :المتناسخة: گوتویانە گیانەکان دەگوێزرێتەوە لە لەشى کەسێکەوە بۆ لەشى یەکێکى تر بۆیە ئەگەر چاکەکاربوو گیانى دەردەچێت و دەچێتە لەشى یەکێکەوە بەژیانى ئەو لەشە بەختیار دەبێت و ئەگەر خراپەکاریش بوو گیانى دەردەچێت و دەچێتە لەشى بەدیهێنراوێکى خواوە بەژیانى ئەو لەشە بەدبەخت دەبێت.
دەیەم :الرجعية: وایان رادەگەیاند کە ( على) (رضی الله عنه) و هاوەلانى بۆ دونیا دەگەرێنەوەو تۆڵە لە دوژمەنکانیان دەکەنەوە.
یانزەهەم :اللاعنية: ئەوانەن کە نەفرین لە ( عثمان و طلحە و زوبەیر و موعاویە و ئەبو موسى ) (رضی الله عنهما) و ( عائیشە ) (رضی الله عنها) و کەسانى تریش دەکەن .
دوانزەهەم :المتربصية: خۆیان بەجل و بەرگ و سەروسیماى خواپەرستانەوە دەچواند لە هەموو سەردەمێکدا پیاوێکیان دادەمەزراند کى کاروباریان بۆ ئەو دەگەراندەوە وایان رادەگەیاند کە ( مهدى ) ئەم ئۆمەتەیەو ئەگەر بمردایە پیاویکى تریان دادەمەزراند.
6- الجبریة :
یەکەم : المضطرية : گوتویانە ئادەمى هیچ کردەوەیەکى نییە بەڵکو خوداى گەورە هەر هەمووى دەکات .(لافعل للأدمى بل الله عزوجل یفعل الکل).
دووەم : الأفعالية: گوتویانە کردەوەمان هەیە , بەلام دەسەلاتمان بەسەریدا ناکشێت لە راستیدا ئێمە وەکو ئاژەڵین بە حبل لێمان دەخورن.www.islih.com
سێ یەم : المفروغية : گوتیان هەرهەموو شتەکان بەدیهێنران و ئێستاش هیچ بەدیناهێنرێت.
چوارەم: النجارية: وایان رادەگەیاند کە خوداى گەورە سزاى بەندەکانى دەدات لەسەر کردەوەکانى خۆى نەک لەسەر کردەوەکانى خۆیان .( زعمت أن الله یعذب الناس علىفعله , لا على فعلهم).
پێنجەم : المنانية :گوتیان پەیوەندیت بەوەوە هەبێ کە بە دڵتدا دێ و ئەوە ئەنجام بدە کە چاوەروانى خەیرى لێدەکەیت.
شەشەم : الكسبية:گوتیان بەندە نە پاداشت بەدەست دەهێنیت و نەسزا.
حەوتەم : السابقية :گوتیان ئەوکەسەى ئارەزووى لێ یە باکردەوەى چاک بکات ئەوکەسەیش ئارەزووى لێ نیە با کارنەکات , چونکە کەسى بەختیار تاوانەکانى زیانى پێ ناگەیەنیت و بەدبەختیش چاکەکانى سوودى پێ ناگەیەنێت.
هەشتەم : المحبية : گوتیان هەرکەس خۆشەویستى خوداى گەورەى بنۆشێت هەر هەموو پایەکانى ترو ئەنجامدانیان لەسەرى دەکەوێت.www.islih.com
نۆیەم : الخوفية: گوتیان هەرکەس خواى گەورەى خۆشویست ئەوا ترسى لێ نابێت چونکە خۆشەویست لە خۆشەویستەکەى ناترسێت.
دەیەم : لخسية : گوتیان دونیا لەنێوان بەندەکاندا یەکسانە هیچ بە سەرداربونێکیان (تفاضل) لەنێوانیاندا نییە سەبارەت بەوەى کە باوکە ئادەم بەمیرات بۆى بەجێهێشتووین . (الدنیا بین العباد سواء لا تفاچل بینهم فیما ورثهم أبوهم ادم).
یانزەهەم :المعية: گوتیان کردەوە لە ئێمەوەیەو تواناشمان هەیە .(منا الفعل ولنا الأستطاعة).
دوانزەهەم : الفكرية : گوتیان هەرچەندە زانست زیاد بێت ئەوە بەئەندازەى ئەوە بەندایەتیت کەم دەبێتەوە . یانى ئەگەر زانستت زیاد بوو عیبادەتى رۆژانەت کەم کەوە.www.islih.com
